چکیده:
تحلیل الگوهای استقراری باستانشناختی، از مهمترین روشهای مرسوم برای شناخت تغییرات فرهنگی و زیستمحیط فرهنگی در ادوار مختلف است. بررسی و شناسایی دشتها، درهها و مناطق مختلف با چنین رویکردی، قطعاً نتایجی را دربردارند که در کنار یکدیگر، میتواند اطلاعات جامعی از چگونگی حضور و پراکنش استقرارهای جوامع مختلف ارائه دهند. دشتهای دامنههای رشته کوه الوند، بهطور اخص دشت مرتفع میانکوهی تویسرکان، از جمله مناطقی است که همواره مورد توجه جوامع انسانی بوده و از پتانسیل بالایی جهت مکانگزینی استقرارگاههای ادوار مختلف برخوردار بوده است. در زمستان 1391، طرح پژوهشی «بررسی، شناسایی، مستندنگاری تکمیلی و ثبت آثار باستانی شهرستان تویسرکان»، با هدف شناسایی و ثبت محوطههای باستانی و آثار تاریخی شهرستان تویسرکان انجام پذیرفت. برآیند بررسی، دربردارندهی 44 محوطه از دورهی مسوسنگ تا ادوار متأخر اسلامی است؛ از این میان، 25 محوطه دارای آثار دورهی اشکانی هستند که نشان از گیرش معنادار و گسترش استقرارها در دامنهی غربی الوند در این دوره بوده است. آثار دورهی اشکانی دشت تویسرکان با سفالهای نوع کلینکی و معماری خشتی خاصهی این دوره، مورد مطالعه قرار میگیرند. هدف پژوهش پیشِرو، شناخت عوامل مؤثر در شکلیابی، گیرش و برهمکنش استقرارهای دورهی اشکانی است؛ همچنین نوشتهی حاضر، در پی پاسخ به این سؤال است: زمینسیما، چه تأثیری در شکلگیری استقرارهای اشکانی دامنهی غربی رشته کوه الوند داشته است؟ که با طرح فرضیههایی همچون: وجود مراتع غنی و زمینهای مستعد کشاورزی، منابع آبی سرشار در دشت تویسرکان، عبور راههای ارتباطی مهم، از جمله جادهی باستانی هگمتانه/ اکباتان به شوش و مناطق جنوبی کشور، موسوم به راهشاهی از طریق درهی گنجنامه-تویسرکان و کنترل و نظارت بر آن، در علل شکلگیری و گیرش استقرارهای اشکانی در شهرستان تویسرکان قابلیت طرح مییابد. در تحلیل الگوهای مکانی و نقش زمینسیما، از روش تحلیلهای فضایی در محیط GIS استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
پرسش ها، فرضيات و شيوه پژوهش همچنان کـه پيش تـر نيـز اشـاره شـد، پژوهـش حاضـر، در پـي پاسـخ بـه چنيـن سـؤالاتي اسـت : زمين سـيما چـه تأثيـري در شـکل گيري اسـتقرارهاي اشـکاني دامنـه ي غربـي رشـته کـوه الونـد داشـته اسـت ؟ سـاختار، پراکندگـي و وسـعت ايـن اسـتقرارها از چـه الگويـي پيـروي کـرده اسـت ؟ موقعيـت سوق الجيشـي راه هـاي مواصلاتـي در شـکل يابي اسـتقرارهاي دوره ي اشـکاني منطقـه ، چــه تأثيــري داشــته اســت ؟ همچنيــن فرضيه هايــي از قبيــل : وجــود مراتــع ، زمين هــاي مســتعد کشـاورزي و منابـع آب غنـي در دشـت تويسـرکان ؛ جـاده ي باسـتاني گنجنامـه منتهـي بـه شـهر اکباتـان ، کـه بيـن نواحـي غـرب و شـرق رشـته کـوه الونـد ارتبـاط برقـرار کـرده و لـزوم کنتـرل و نظـارت بـر آن در اين خصـوص مطـرح اسـت .
معرفي و گونه شناسي استقرارهاي دوره ي اشکاني منطقه ي مورد بررسي (به تصویر صفحه مراجعه شود) از نتايـج مهـم مطالعـه ي محوطه هـاي اشـکاني دامنـه ي غربي رشـته کوه الونـد، تغييـرات معنادار جمعيتـي بـا تغييـر الگـوي پراکنـش اسـتقراري نسـبت بـه دوره هاي قبـل و بعد خـود بوده اسـت ؛ همـان خصيصـه اي کـه اکثـر مناطـق زاگرس مرکـزي در دوره ي اشـکاني، بـا آن مواجـه بـوده و از آن ، اين چنيـن يـاد شـده اسـت : «از دلايـل افزايـش اسـتقرارهاي دوره ي اشـکاني زاگرس مرکـزي، گسـترش بيرويـه جمعيتـي و نوعـي انفجـار جمعيتـي و به تبـع آن کمبـود مـواد اوليـه ، خصوصـا بــراي دامــداران اســت کــه گروه هايــي از ايــن اقــوام را بــراي نخســتين بار به ســمت مناطــق کوهســتاني و صعب العبــور و ليکــن خالــي از ســکنه هدايــت مينمايــد» (نيکنامــي و ديگــران ، .