چکیده:
فرهنگ و مذهب شیعی، در ادبیات مذهبی و هنر در دوران تیموری و صفویه نمود یافت و در دوران قاجار به اوج خود رسید. در این دوره، اوضاع سیاسی ـ اجتماعی، بستر ظهور نقاشیهایی با مضامین مذهبی را به وجود آورد. به دلیل تحولات پس از مشروطه، نقاشی مذهبی عمدتاً به نقاشیهای عامیانهای محدود بود که بیشتر نقاشان غیرحرفهای انجام میدادند. هنر نقاشی به عنوان یکی از عرصههای فعالیت بشر از دیرباز تاکنون، با ظهور در نقشها و تعاریف گوناگون تداوم یافته است. از جمله روشهایی که برای تصویر کردن موضوعات وقایع مذهبی به کار گرفته شده، روش شمایلنگاری شیعی در نقاشیهای قهوهخانهای است. یکی از ویژگیهای مهم شمایلنگاری شیعی در نقاشی قهوهخانهای، پیوستگیاش با دین و باورهای اسلامی است. سؤال پژوهش این است که شمایلنگاری شیعی در نقاشیهای قهوهخانهای با موضوع عاشورا چه ویژگیهایی دارد؟ بر این اساس، هدف پژوهش، شناخت ویژگیهای شمایلنگاری عاشورا در نقاشی قهوهخانهای، از طریق بررسی بازتاب باورهای شیعی است. روش پژوهش به شیوه توصیفی انجام گرفته و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانهای است.
خلاصه ماشینی:
امام حسین(، شمایلنگاری شیعی، واقعه عاشورا، نقاشی قهوهخانهای مقدمه فرهنگ و تاریخ اسلامی و خصوصا شیعه، همواره با تفکر به حقیقت راه اولیای دین همراه بوده است.
نمایشهای تعزیه نیز در ایجاد نقاشیهای مذهبی خصوصا نقاشیهایی با مضمون واقعه عاشورا، تأثیر نهاد و در نهایت مجموعه عواملی، موجب ایجاد هنری مستقل با ویژگیهای هنری و معنوی خاص خود گردید که به نقاشی قهوهخانهای موسوم شد.
بخشی از تابلوی جنگ حضرت علیاکبر با کفار در روز عاشورا، اثر حسن اسماعیلزاده (چلیپا و رجبی، 1385، ص80) نقاشی قهوهخانهای به عنوان حافظ ارزشهای هنر مذهبی و سنتی ایران، بنابه ضرورت نیاز و خواست مردم و به پاس احترام به باورهای آنان شکل گرفت.
روشن است که ائمه شیعه، تلاش زیادی در جاودانه کردن حرکت کربلا داشتند و تأثیر آن را در ورای یک اثر سیاسی صرف مخصوصا قیام مسلحانه، بسیار بالاتر بردند، اولا کوشیدند تا عاشورا را در میان امت جاودانه کنند و این با سنت روضهخوانی و زیارت دنبال شد و نقاشان قهوهخانهای نیز از نشستن پای همین منابر و روضهخوانیها آنچه را که میشنیدند، با ذهنیات و تخیلات خود بر روی تابلوی نقاشی نقش میبستند و با توجه به تحولات عمیق، در بینش مذهبی مردم در دوره قاجار، همچنین کاربرد هنرهای مختلف در جهت اهداف شیعه، نقاشی قهوهخانهای به صورت تابلوهای بزرگی جهت بیان صحنههای مختلف واقعه عاشورا در یک پرده یا یک تابلو به کار گرفته میشد».
م، رنگ و روغن (چلیپا و رجبی، 1385، ص82) آموزهها و آراء تفکرات شیعی به لحاظ فرهنگ و ایدئولوژی ایرانیان به سوی ارزشهای شیعی در هنر نقاشی قهوهخانهای از واقعه عظیم کربلا و شهادت سالار شهیدان، امام حسین( بوده است.