چکیده:
افزایش نرخ جرایم در سالهای اخیر در ایران (خصوصاً در شهرتهران)، توجه به موضوع همنوایی با هنجارهای اجتماعی را برجسته کرده است. در این میان، مطالعه شرایط و موقعیتهایی که کنش را ایجاد میکند (مبتنی بر هنجارگرایی یا هنجارگریزی، بر مبنای روایت کنشگران اجتماعی و ارائه یک سنخشناسی از تیپهای همنوایی و یا ناهمنوایی)، حوزهای عمدتاً مغفول مانده در جامعهشناسی ایرانی است.
از اینرو، پژوهش حاضر با اتخاذ روششناسی کیفی و با کاربست تکنیک مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته و مصاحبه با 19 مرد و زن ساکن در شهر تهران، به دنبال کشف ابعاد گوناگون همنوایی و شرایط علّی موثر بر آن از منظر کنشگران اجتماعی است
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که افراد بر اساس «آگاهی معطوف به نظر» از چرایی و دلایل وجودی یک هنجار اجتماعی مطلع شده و بر اساس «آگاهی معطوف به نتیجه» میتواند یک امر هنجاری را تشخیص داده و از تبعات رعایت هنجارها و یا تخطی از آنها نیز مطلع شوند. از سوی دیگر افراد در زمان مواجهه با یک هنجار با ارجاع به پیامدهای احتمالی آن (مثبت یا منفی)، تصمیم به کنش میگیرند. لذا پیامدانگاری و محاسبه آن از مهمترین عوامل همنوایی با هنجار است.
از یک سو کششهای درونی مبتنی بر لذتطلبی و یا جامعهستیزی، عدم فرصتها و انسداد راههای مشروع جهت دستیابی به اهداف بر همنوایی اجتماعی موثر بوده و از سوی دیگر مقاومت فرهنگیِ خرده فرهنگهای گوناگون در جامعه، مانند خرده فرهنگ جوانان و یا طبقات بالای جامعه با نوعی انحراف و تعارض عامدانه با هنجارهای مسلط همراه است (به منظور به چالش کشیدن قدرت حاکم) که این مسئله میزان همنوایی را به شدت کاهش میدهد.
بر این اساس، تیپهای گوناگون همنوایی عبارتند از: همنوایی متعهدانه، همنوایی مصلحت گرایانه، همنوایی اجبارگرایانه و همنوایی عادت گرایانه. تیپهای هنجارشکنی نیز عبارتند از: هنجارشکنی غافلانه، هنجارشکنی عامدانه، هنجارشکنی منفعت گرایانه، هنجارشکنی اجبارگرایانه و هنجارشکنی عادت گرایانه.
خلاصه ماشینی:
از این رو، پژوهش حاضر با اتخاذ روش شناسی کیفی و با کاربست تکنیک مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته و مصاحبه با ١٩ مرد و زن ساکن در شهر تهران ، به دنبال کشف ابعاد گوناگون همنوایی و شرایط علّی موثر بر آن از منظر کنشگران اجتماعی است نتایج این تحقیق حاکی از آن است که افراد بر اساس «آگاهی معطوف به نظر» از چرایی و دلایل وجودی یک هنجار اجتماعی مطلع شده و بر اساس «آگاهی معطوف به نتیجه » میتواند یک امر هنجاری را تشخیص داده و از تبعات رعایت هنجارها و یا تخطی از آنها نیز مطلع شوند.
از یک سو کشش های درونی مبتنی بر لذت طلبی و یا جامعه ستیزی، عدم فرصت ها و انسداد راه های مشروع جهت دستیابی به اهداف بر همنوایی اجتماعی موثر بوده و از سوی دیگر مقاومت فرهنگی خرده فرهنگ های گوناگون در جامعه ، مانند خرده فرهنگ جوانان و یا طبقات بالای جامعه با نوعی انحراف و تعارض عامدانه با هنجارهای مسلط همراه است (به منظور به چالش کشیدن قدرت حاکم ) که این مسئله میزان همنوایی را به شدت کاهش میدهد.
در بحث محاسبه سود زیان و تبعات ناشی از هنجارگرایی در تیپ متعهدانه باید بیان داشت که در بسیار مواقع کسب منفعت های کوتاه مدت و یا مادی سبب بروز کنش هنجارگرایانه نمیشود، بلکه رعایت هنجارها برای فرد در دراز مدت میتواند دارای مزایایی باشد و ممکن است این منافع حتی اخروی و معنوی تلقی شود که این امر بر اساس یافته ها در مورد افراد دارای نگرش مذهبی صادق است .