چکیده:
قانونگذار ایران، در مواد 120 و 121 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، قاعدۀ «دَرأ» (الحدود تدرأ بالشبهات) را، که یکی از قواعد مهم فقه جزایی اسلام است، به رسمیت شناخته و به موجب آن هر نوع شبهه و یا تردید در وقوع جرم یا برخی از شرایط آن و یا هر یک از شرایط مسئولیت کیفری را موجب انتفاء مجرمیت، مسئولیت کیفری و مجازات دانسته است. با وجود این، در مواد دیگر این قانون بویژه مواد 307، 308، 311، 114 و 115 بر مبنای اصل استصحاب، احکامی وضع کرده است که برخی از آنها مثل حکم به عمدی بودن جنایت به هنگام شک در مسلوب الاختیار بودن یا نبودن مرتکب در حین ارتکاب جرم، حکم به ثبوت قصاص در صورت تردید در جنون مرتکب به هنگام ارتکاب جرم و محکومیت و مجازات مرتکب به هنگام شک در توبه وی قبل از اثبات جرم، با مقتضیات قاعدۀ درأ در تعارض است. این مقاله به بررسی این احکام متعارض میپردازد.
خلاصه ماشینی:
٣ـ٢ـ استصحاب حالت افاقه سابق مرتکب در صورت تردید در جنون وی در حین ارتکاب جرم قانونگذار در ماده ٣٠٨ قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر می دارد: «اگر پس از تحقیق و بررسی به وسیله مقام قضایی ، در بالغ یا عاقل بودن مرتکب ، هنگام ارتکاب جنایت تردید وجود داشته باشد و ولی دم یا مجنی علیه ادعا کند که جنایت عمدی در حال بلوغ وی یا افاقه او از جنون سابقش انجام گرفته است ، لکن مرتکب خلاف آن را ادعا کند، ولی دم یا مجنی علیه باید برای ادعای خود بینه اقامه کند، در صورت عدم اقامه بینه قصاص منتفی است .
به اینکه نتیجه این نوع استصحاب رفع مجازات است ، لذا منافاتی با قاعده درأ ندارد؛ لکن در قسمت دوم ماده قانونگذار بر مبنای استصحاب وجودی ، افاقه سابق مرتکب را در صورت شک در جنون بعدی او (به هنگام ارتکاب جرم ) موجود فرض نموده و به همراه سوگند ولی دم یا مجنی علیه یا ولی او قصاص را ثابت دانسته است .
٤ـ نتیجه استصحاب حالت اختیار سابق مرتکب جنایت به هنگام شک در مسلوب الاختیار بودن یا نبودن وی در حین ارتکاب جرم و حکم به عمدی بودن این جنایت ، استصحاب حالت افاقه سابق مرتکب در صورت تردید در جنون وی به هنگام ارتکاب جرم و حکم به ثبوت قصاص برای وی ، استصحاب حالت مسلمان بودن یا افاقه سابق مجنی علیه در صورت تردید در اسلام یا جنون وی به هنگام وقوع جرم و حکم به ثبوت قصاص برای جانی در این موارد، استصحاب عدم سقوط مجازات مرتکب جرم ، در صورت تردید در توبه وی قبل از اثبات جرم و حکم به استحقاق محکومیت و مجازات وی و استصحاب محکومیت و مجازات مرتکب جرم ، در صورت شک در رافعیت توبۀ بعد از اقامه بینه از جمله احکامی است که براساس اصل استصحاب در مواد ٣٠٧، ٣٠٨، ٣١١، ١١٤ و ١١٧ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ وضع گردیده است .