چکیده:
فاصله پدیدهای قرآنی است که نقش مهمی در زیبایی، نظم بخشی و انسجام آیات دارد و لازم است از جهات گوناگون مورد توجه و بررسی قرار گیرد. از جمله منابع مهم برای بررسی این پدیده، تفاسیر است. به دلیل اهمیت تفسیر «مجمع البیان» موضوع فاصله و چگونگی نگرش امین الاسلام طبرسی به این مطلب موضوع این مقاله قرار گرفت. در زمینه فاصله، عنوانهایی مانند کارکردها و نقشهای تفسیری، انواع و چگونگی روابط فاصله بهویژه گونههای پیوند معنایی آن با محتوای آیه از اهمیت بیشتری برخوردار است. از کارکردهای تفسیری فاصله در «مجمع البیان» باید به تقویت و تأیید احتمالات تفسیری، دفع توهم، شبهه و ابهام از آیه و برداشت حکم اشاره کرد. و در ارتباط و پیوند معنایی فاصله با محتوای آیه نیز میتوان دوازده گونه پیوند معنایی را در این تفسیر بازشناسی کرد که در کمتر تفسیری این مسأله مورد توجه قرار گرفته است. در بحث ارتباط فاصله و محتوا در برخی آیات چالشهایی وجود دارد که توجیهات طبرسی برای خروج از آنها مورد توجه قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
و در ارتباط و پیوند معنایی فاصله با محتوای آیه نیز میتوان دوازده گونه پیوند معنایی را در این تفسیر بازشناسی کرد که در کمتر تفسیری این مسأله مورد توجه قرار گرفته است.
در بررسی ابعاد و زوایای این پدیده قرآنی، موضوعات و پرسشهای گوناگونی جلب توجه میکند که برخی از آنها عبارتاند از: 1- نقش و کارکرد فاصله در تفسیر محتوای آیه چیست؟ 2- فواصل قرآنی چه روابطی با یکدیگر دارند؟ 3- مهمترین گونههای پیوند معنایی فاصله با محتوای آیات کداماند؟ 4- مفسران چگونه به فاصله و موضوعات مختلف آن پرداختهاند؟ یکی از منابع مهم برای پاسخ به این گونه پرسشها تفاسیر است.
از آنجا که «مجمع البیان» تفسیری جامع بوده و در فنون مختلف علوم قرآنی و تفسیری نکات مهمی را بیان نموده و از جهتی نیز منبعی قابل اتکاء برای مفسران بعدی به شمار آمده است، در زمینه مسائل مربوط به پایان آیات و فاصله نیز نکات قابل استفاده فراوانی دارد که از آن جمله میتوان به کارکردهای تفسیری و روابط مختلف فواصل و به ویژه گونههای پیوند معنایی آن با محتوای آیه اشاره کرد.
در تفسیر آیه ﴿ما ننسخ من آیة أو ننسها نأت بخیر منها أو مثلها ألم تعلم أن الله علی کل شیء قدیر﴾(البقرۀ/106) نیز در پاسخ به این پرسش که آیا قرآن با سنت مقطوع نسخ میشود یا خیر؟ ابتدا دیدگاه باورمندان به عدم نسخ قرآن با سنت مقطوع را بیان کرده و سپس دیدگاه خود را که نسخ قرآن با سنت معلوم و قطعی است با جمله پایانی آیه تأیید و تقویت میکند(همان، ج1: 349).
Beirut: Al-Maktabo Al-Eslami; Amman: Dar Ammar.