چکیده:
با مطالعه ی تاریخ و نگاهی به تحولات معماری در طی زمان شاهد تغییرات ظاهری و نیز بعضا ساختاری در شکل گیری بناهای مختلف هستیم. این تغییرات ناشی از بسیاری عوامل نظیر تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، شیوه ی زندگی مردمان و حتی نحوه ی تفکر حاکمان بوده است. گاهی این تغییرات تاثیر مستقیم بر هویت معماری بناها گذاشته؛ آنچنان که با مطالعه ی تاریخ ساخت مدارس نیز این مطلب را قابل تعمیم می یابیم. در دوره قاجار و پهلوی شاهد تغییرات کالبدی در ساختمان بناهای آموزشی هستیم که یکی از مهم ترین عوامل آن تغییر در نظام آموزشی است، هدف از این نوشتار نیز بررسی تاثیر دگرگون شدن نظام آموزشی بر تغییر هویت معماری مدارس است. به دلیل گستردگی ساخت مدارس و گذراندن بخش زیادی از دوران کودکی و نوجوانی هر فرد در آن، بحث وجود هویت و احیای اصول معماری ایرانی در آن اهمیت ویژه ای می یابد و از سویی دیگر آگاهی نسبت به عامل این تغییرات ما را در بازشناخت تاریخ یاری خواهد کرد. بدین منظور پس از بررسی وضعیت اجتماعی و تحولات نظام آموزشی، مدارس ساخته شده در این دو دوره طبقه بندی شد و سپس شاخص های هویتی مدارس اصیل ایرانی استخراج و از مقایسه با مدارس ساخته شده در این دوران میزان هویت مندی آنها ارزیابی شد. نتایج حاکی از کمرنگ شدن هویت ایرانی اسلامی مدارس پس از تحول نظام آموزشی در دوره پهلوی است. رویکرد مقاله توصیفی ـ تحلیلی و نوع پژوهش کیفی و روش جمع آوری اطلاعات اسنادی است.
خلاصه ماشینی:
" برونگرا ساختار پلان خطی فضاها شکل گرفته پیرامون راهروهای میانی آجر گچ کاشی سیمان بتن فلز بیشتر سازه های سنتی نظیر سقف تیر پوش در موراد معدود اسکلت بتنی آجرکاری گچکاری سنتوری قوس رومی تزئینات قاشقی و گاهی مقرنس و کاربندی ازآنجاکه پس ازاسلام ودرطیدوره هایسلجوقی،صفوی،قاجاروغیـره عمـده ترین الگویشناخته شده به عنوان مدرسه ـمسجدمدرسه هابودندکه باپلان درون گـرا وحجره هاوپستوهایپیرامون آن شکل میگرفتند،واین شیوه ی ساخت حتیدردروه قاجاروپهلوینیزادامه یافت ؛بنـابراین مـیتـوان آنهـارابـه عنـوان سـاختمان بنیـادین مدارس وشکل سنتیآن درایران پذیرفت وبه عنوان مبنایمقایسه برایدرکتغییـرات هویتیمدارس پس ازآن قرارداد.
جدول شماره ٤: میزان بهره گیری مدارس نوین دوره پهلوی از شاخص های هویت ساز معماری ایرانی اسلامی مدارس (مسجد مدرسه ) (منبع : نگارنده ) شاخص های هویت ساز در معماری میزان بهره گیری مدارس نوین دوره پهلوی از شاخص های هویت ساز مسجد مدرسه زیاد متوسط کم عدم بهره گیری شاخص های صوری استفاده ار عناصر معماری سنتی نظیر طاق ، قوس ، گنبد و مناره در مسجد مدرسه ها شاخص های الگویی استفاده از الگوی حیاط مرکزی، و عناصری نظیر حجره ، پستو، مدرس و غیره درون گرایی محرمیت سلسله مراتب مرکزگرایی شاخص های ایجاد سکون ، آرامش مفهومی تعریف و ترکیب فضایی اقلیم هندسه وحدت در عین کثرت ارزش گذاری و عرصه بندی فضاهای مختلف زیبایی مقیاس انسانی پرهیز از اسراف ، خودنمایی و رعایت اعتدال نوآوری نتیجه گیری دردوران قاجارشاهدشکل گیریچهاردسته کلیازمدارس هستیم ،مسجدمدرسـه هـا که باسابقه ی طولانیساخت درایران به کارخودادامه دادند،مدارس ساخت غربیهـا، مدارس دولتیودرنهایت مدارس نوین که همه ی آنهاجزمواردیاندکساخته نشـده وفراگیرنشدند."