چکیده:
امروز آیین دادرسی مدنی بر پایهی اصول و ویژگیهایی فرایند حل و فصل کردن
اختلافات را طی میکند که از ارزش جهانی برخوردارند.بخشی از این اصول موجب تضمین
عملکردی دموکراتیک در دادرسی میشوند که عبارتند از اصول استقلال محکمه؛اصل بیطرفی
دادگاه؛اصل صدور آرا موجه و مستدل؛اصل علنی بودن دادرسی و اصل انجام دادرسی در یک
زمان معقول و با هزینهی متعارف و معقول. از سوی دیگر اصل تشریفاتی بودن دادرسی و
اصل کتبی و شفاهی بودن آن به همراه اصل بیطرفی قواعد دادرسی نمودار ویژگیهای
دادرسی عادلانهاند که در این مقاله تلاش خواهد شد جایگاه آنها در حقوق اساسی و
بنیادین دادرسی مدنی تبیین شود.
خلاصه ماشینی:
"اگر چه استقلال محکمه و بیطرفی دادرس با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند ولی همانطوری که در شرح اصول فراملی دادرسی مدنی فوقالذکر آمده است، استقلال محکمه را باید به طور نوعی ارزیابی نمود و بدین ترتیب دادگاهی مستقل است که از سایر قوای حاکمه و طرفین دعوا یا به عبارتی فشارهای داخلی و خارجی جدا باشد و در این شرایط به پرونده رسیدگی کند.
از این رو، مادهی 199 قانون آیین دادرسی مدنی را که میگوید:«در کلیهی امور حقوقی، دادگاه علاوه بر رسیدگی به دلایل مورد استناد طرفین دعوا، هرگونه تحقیق یا اقدامی که برای کشف حقیقت لازم باشد، انجام دهد»، باید به نحوی تفسیر نمود که استفاده از آن موجب تخطی از اصول بنیادین دادرسی مانند اصل رعایت حقوق دفاعی 1 و اصل تقابل طرفین 2 (1).
dibI) برابری اصحاب دعوا هر چه قدر حائز اهمیت باشد بدون توجه به برابری قواعد دادرسی قابل تحقق نیست؛از اینرو، به عنوان مثال مادهی 197 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 1 که برای اجرای اصل برائت سوگند مدعی علیه را بر او تحمیل میکند، موجب ترجیح خواهان بر خوانده است و از این حیث بیطرف نیست.
نتیجهگیری انجام دادرسی عادلانهی مدنی مقید به رعایت و شناسایی اصولی است که استقلال دادگاه و بیطرفی قاضی را تضمین میکنند و به دادرس اجازه میدهند در یک فضای دموکراتیک و با توجه به اصول تقابل و حقوق دفاعی دادرسی علنی خود را برگزار کند و در زمان و با هزینهی معقول آرا موجه و مستدلی صادر نماید تا حق برخورداری از دادرسی عادلانه که یکی از حقوق اساسی و بنیادین بشر است رعایت گردد."