چکیده:
علم فطری انسان به خدا، تقریباً مورد اتفاق همه اندیشمندان مسلمان است؛ اما درباره اینکه اولاً مراد از فطریبودن علم به خدا، کدام معنا از معانی فطرت و کدام نوع از علم (حصولی یا حضوری) است؛ ثانیاً اگر علم حصولی فطری به خدا وجود دارد، به کدام معنا از علم حصولی فطری است؛ و ثالثاً اینکه ادعای فطریبودن علم به خدا را چگونه میتوان اثبات کرد، اختلاف هایی وجود دارد. برای اثبات فطریبودن علم به خدا، غالباً به یکی از راههای شهود، نقل و استقرای تاریخی استناد میشود. در این مقاله با هدف اثبات فطریبودن علم حضوری به خدا، نخست به تعیین معنای مورد نظر از فطری، تبیین انواع امور فطری، تبیین مفهوم علم حضوری فطری و معانی مختلف علم حصولی فطری به خدا پرداختهایم، سپس درصدد اثبات سه ادعا برآمدهایم: (1) تنها دو دلیل اساسی برای اثبات علم فطری به خدا وجود دارد: الف) دلیل فلسفی، از راه ملاک علم حضوری، یعنی اتصال وجودی معلول به علت؛ ب) دلیل نقلی، از راه آیات شریفه قران کریم، بهویژه آیه میثاق و روایات مربوط به آنها. (2) این دو دلیل، تنها علم حضوری فطری به خدا را اثبات میکنند. (3) دلیلی عقلی بر اثبات علم حصولی فطری به خدا سراغ نداریم و آیه میثاق نیز بر علم حصولی به خدا دلالتی ندارد. راههای شهود و استقرای تاریخی نیز برای اثبات فطریبودن علم به خدا مفیدند؛ اما راه اول، راه همیشگی و همگانی نیست و راه دوم، مفید یقین نیست؛ البته این دو راه برای تأیید ادله دیگر و برای اقناع در شرایط خاص مفیدند.
Muslim scholars are almost unanimous on the existence of innate knowledge of God، but they however differ firstly on determining the meaning of innate and knowledge، secondly on locating the meaning of innate acquired knowledge once it is proved that there exists innate acquired knowledge about God and thirdly on how it can be proved that the knowledge about God is innate. To prove that the knowledge about God is innate one usually takes recourse to intuition، revelation or induction. To prove that the knowledge about God is innate this study determines the meaning intended from 'innate'، explains kinds of innate ideas، meaning of innate presentational knowledge and the various meanings of innate acquired knowledge. It aims to prove the following: 1) There exist only two arguments for innate knowledge about God 2) These two arguments only prove the existence of innate presentational knowledge about God 3) There exists no rational argument to the effect that there is innate acquired knowledge about God. Covenant verse does not imply that there exists innate acquired knowledge about God. Intuition and historical induction are useful tools for proving acquired knowledge about God، but the first methodology is not always common whereas the second does not produce certainty. They are however of use for verifying other arguments or convincing on certain occasions.
خلاصه ماشینی:
"ایشان در تقریر خود بر ضرورت حفظ ظهور آیه در تفسیر و نادرستی تأویل این آیات تأکید و این آیه را بر نشئة انسانی دیگری که بر نشئة دنیوی مقدم است، حمل میکند (همان، ج8، ص321) و درعینحال تصریح میکند که گفتوشنود عالم ذر، زبان حال نیست، بلکه خطاب حقیقی است؛ چراکه مراد ما از «کلام»، چیزی نیست جز «القائاتی که بر معنای موردنظر دلالت کند» و خدای متعال در عالم ذر، در نهاد بشر القائاتی کرده که بشر مقصود آن را فهمیده است و اگر آن نشئة قبلی نبود، هیچگاه انسان به خدا معرفت پیدا نمیکرد؛ چون در این نشئه، تنها راه علم بشر به خدا، استدلال است، نه ادراک خود خدا (همان، ج8، ص322).
بنابراین، با توجه به اینکه تصدیق، همان «فهم مطابقت» است، باید بگوییم اصلا چنین تصدیقی وجود ندارد؛ چراکه فهم واقعنمایی یک ادراک حصولی (یعنی تصدیق) و فهم مطابقت یک گزاره با واقع، باید به یکی از راههای فهم مطابقت مستند باشد: یا باید خاطرة یک علم حضوری را به یاد آوریم یا باید آن را به حس مستند سازیم و یا باید راهی عقلی برای درستی آن بیابیم؛ اما همانگونهکه در بحث واقعنمایی علوم فطری اثبات کردیم، «فطری بودن»، نه بهصورت مستقیم و نه بهطور غیرمستقیم، هیچ دلالتی بر واقعنمایی ندارد (ابوترابی، 1393الف، ص107ـ133)."