چکیده:
مشهور فقیهان امامیه معاملۀ تخمینی را سبب بطلان عقد بیع میدانند؛ حالآنکه امروزه در بسیاری از موارد، امکان آگاهی دقیق از مورد معامله فراهم نیست. نوشتار پیشِرو با روشی توصیفی ـ تحلیلی و بهشیوۀ کتابخانهای،میزان اعتبار چنین ادعایی را نقد و بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان میدهد روایاتی که فقیهان برای بطلان بیع گزاف به آنها استناد کردهاند، بر مدعای ایشان دلالت نداشته و اخص از مدعا هستند؛ افزونبراین، بهنظر میرسد ابزارهای اندازهگیری وزن کالا در فرض مسئله موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک مشخص شدن مورد معامله بهنحوی است که سبب اختلاف نشود و این مهم ازطریق مشاهده و اعتماد عرفی نیز میتواند احراز شود.
خلاصه ماشینی:
نتایج تحقیق نشان میدهد روایاتی که فقیهان برای بطلان بیع گزاف به آنها استناد کردهاند، بر مدعای ایشان دلالت نداشته و اخص از مدعا هستند؛ افزونبراین، بهنظر میرسد ابزارهای اندازهگیری وزن کالا در فرض مسئله موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک مشخص شدن مورد معامله بهنحوی است که سبب اختلاف نشود و این مهم ازطریق مشاهده و اعتماد عرفی نیز میتواند احراز شود.
روایت حلبی علی بن إبراهیم عن أبیه عن ابن أبی عمیر عن حماد عن الحلبی عن أبی عبدالله7 فی رجل اشتری من رجل طعاما عدلا بکیل معلوم ثم إن صاحبه قال للمشتری ابتع منی هذا العدل الآخر بغیر کیل فإن فیه مثل ما فی الآخر الذی ابتعته قال: «لا یصلح إلا أن یکیل» و قال: «ما کان من طعام سمیت فیه کیلا فإنه لا یصلح مجازفة هذا ما یکره من بیع الطعام» (کلینی، 1429ق: ج5، ص179): حلبی دربارۀ شخصی که از فردی مقداری طعام به وزن معینی میخرد و سپس فروشنده به خریدار میگوید: قسمت دیگر طعام را نیز بدون وزن کردن از من بخر؛ زیرا این هم بهاندازۀ همان مقداری است که قبلا خریدی، از امام صادق7 نقل میکند که حضرت میفرمایند: «چنین کاری شایسته نیست، مگر اینکه وزن کند؛ و هر طعامی که در آن وزنی معین شود، بیع آن به نحو مجازفه جایز نیست و چنین امری مذموم است».
باید گفت حتی اگر غرر را بهمعنای جهل درنظر بگیریم، جهل مطلق در بیع گزاف وجود ندارد؛ زیرا مبیع بهصورت تخمینی معلوم شده و مورد رضایت متعاملین قرار گرفته است؛ ازاینرو، مانند فرضی نیست که مبیع در آن کاملا نامعلوم است، 2ـ1ـ4ـ1.