چکیده:
موضوع نقش آفرینان در تاریخ، از گذشته ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. کدام اراده ها در بهوجودآوردن حوادث و وقایع مأثرند؟ آیا جهان بر اساس برنامهای ازپیش تعیینشده از سوی خدا، به جلو میرود و انسان در تحولات آن تأثیری ندارد یا جز انسان کسی در تاریخ نقش آفرینی نمی کند یا... طیفی از دیدگاه ها از قبول مطلق تا انکار مطلق «نقش خدا در تاریخ» قابل ردیابی است. این نوشتار در پی آن است که نقش خداوند در تاریخ از منظر قرآن را حتی الامکان در چارچوب حوادث و وقایع تاریخی بدر و اُحد تبیین نماید. قرآن برای خداوند در تاریخ نقشهای مختلفی قایل است؛ ولی نقش او بهگونه ای انحصاری نیست. او- تبارک و تعالی- نقش های مختلفی مانند اطلاعی، مستقل و در پس افعال و اراده بشری (منفعل) را عهدهدار است. این پژوهش حسب مورد از روش های توصیفی- تحلیلی و تفسیری استفاده میکند.
The subject of historic figures has occupied the minds of scholars from the past; which wills are effective on the formation of events? Does the world progress according to God's predetermined schedule and human being has no impression on its changes or no one but human plays the role throughout the history? A wide range of views on the "role of God in history" may be identified: from absolute acceptance to absolute denial. I will try to explain the role of God in history from the perspective of the Holy Qur'an in this article، focusing on the historical events of Badr and Ohod as much as possible. Qur'an presents different roles for God throughout history but His role is somehow non-exclusive. He is in charge of different roles such as informative، independent and the roles through human's acts and will (inactive). This research will use descriptive-analytic and interpretive methods depending on the case.
خلاصه ماشینی:
محققاني کـه بـه بحث از سنت هاي تاريخي پرداخته اند، به نوعي از نقش خدا در تاريخ سـخن گفتـه انـد؛ آيت الله سبحاني در فلسفه تاريخ ، آيت الله مصباح يـزدي در جامعه و تاريخ از ديدگاه قـرآن ، آيت الله محمدمهدي آصفي در فلسفه تاريخ ، شهيد صـدر در سنت هـاي تـاريخ در قـرآن و جواد سليماني در کتاب فلسفه تاريخ ؛ اما تفاوت پژوهش حاضر با تحقيقات ذکرشده غيـر از بحث اجمال و تفصيل ، عمدتاً تنوع طبقه بندي نقش هـاي خداونـد در ايـن نوشـتار و تطبيق آنها با حوادث تاريخي، خصوصاً غزوه بدر و احـد اسـت ، هرچنـد ايـن رويکـرد منجر به عدم بحث از تمامي سنت هايي که نقش خدا در تاريخ را نشان ميدهنـد، شـده است .
ت ) نقش هاي مستقل از اراده مستقيم بشري: مقصود آن دسته از نقش هـاي الهـي در تاريخ است که اراده انسان دخالتي در به وجودآوردن آن ندارد و با توجه بـه سـنت هـاي مطلق خداوند اجرا ميشود، مانند سنت ابتلاء (ما کان الّله ليذر المـؤمنين علـي مـا أنـتم عليه حّتي يميز الخبيث من الطّيب ...
آيه ١٣ سوره انفال (ذلـک بـأّنهم شاّقوا الّله ورسوله ومن يشاقق الّله ورسوله فإنّ الّله شديد العقـاب ) نيـز اشـاره بـه ايـن مورد است (مصباح يـزدي، ١٣٨٠، ص ٤٥٥)؛ اما ازآنجاکه اين آيه در وقايع بدر نازل شـده است ، بايد گفت در آنجا سنت استيصال جاري نشده است ؛ زيرا ميدانيم بلايي کـه سـر کفار آمد، مانند بلاي قوم هاي يادشده نبود؛ به طوريکـه کفـار توانسـتند در سـال بعـد- غزوه احد- و سال هاي بعد مزاحمت هاي جدي براي جبهه مؤمنان به وجود آورند.