چکیده:
انقلاب مشروطه و بهدنبالآن شکلگیری مجلس شورای ملی، نخستین تجرﺑﮥ نظام سیاسی مبتنیبر قانون اساسی و الگوی تقسیم قوا در جاﻣﻌﮥ سیاسی ایران بود. این تجربه در بستر فرهنگ سیاسی ریشهداری اتفاق افتاد که هنوز آمادﮤ پذیرش و هضم آن نبود. در پژوهش حاضر که با تکیهبر اسناد انجام شده است، این مسئله بررسی شده است که تجرﺑﮥ انتخابات تا چه میزان مسائل ناشی از رویارویی نظم سنتی با نظم جدید برآمده از انقلاب مشروطیت را بازتاب داده است. به این منظور، نمونه انتخابات زنجان در دورﮤ چهارم مجلس شورای ملی بررسی شده است. در این نمونه، نقش جهانشاهخان امیرافشار، حاکم وقت زنجان و یکی از نمایندگان نظم کهن، در سرنوشت انتخابات زنجان محوریت یافته است و تلاش شده است سهم اقتدار محلی و ابزارهای وی برای حفظ نفوذ در ساختار سیاسی جدید روشن شود. ﻧﺘﻴﺠﮥ بررسی نشان میدهد که باوجود نظارت یکی از هواداران سرسخت نظم جدید، یعنی علیاکبر دهخدا که سمت مفتش رسمی داشت، امیرافشار درنهایت با حفظ فرادستی پیشین و ادارﮤ عناصر زیردست خود، سرشت قانونمدار نظام مشروطه را تحتﺗﺄثیر قرار داد.
Iranian Constitutional movement led to the formation of a new and unprecedented political order. The National Consultative Assembly was the main and most visible result of this fundamental change. However، from a historical point of view it was a turning point in political culture of Iranian people and requires special attention. This paper، based mostly on documentary sources، attempts to shed lights on a less studied aspect of this subject. Its main focus is on the political behavior of a certain Jahanshâh Amir Afshâr، the then governor of Zanjân and a member of the traditional political elite. Posing the question on its historical context، it tries to show that how and to what extent، a local governor could make challenges to divert the direction of elections to maintain his pre-constitutional privileges. The results show that despite overseeing the process by Dehkhodâ، an exceptionally staunch constitutionalist، Amir Afshar succeed to hold his privileges under new conditions and this، by its turn، eclipsed the constitutional nature of New Order.
خلاصه ماشینی:
مواﺟﻬﮥ نظم کهن و نظم جدید در تجرﺑﮥ مشروطیت: نمونه انتخابات زنجان در دورﮤ چهارم مجلس شورای ملی انقلاب مشروطه و بهدنبالآن شکلگیری مجلس شورای ملی، نخستین تجرﺑﮥ نظام سیاسی مبتنیبر قانون اساسی و الگوی تقسیم قوا در جاﻣﻌﮥ سیاسی ایران بود.
روند برگزاری انتخابات در ادوار سهگانه مجلس شورای ملی تابع مسائل و مشکلاتی بود: ازیکسو مشکلات عمومی آن روزگار ایران در زمینههای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که مداخلات ساختار قدرت در سطوح مختلف، ناامنی و ناهمواری راهها، فاصلههای طولانی، نبود امکانات مناسب تردد، بیماری و قحطی و خشکسالی یا در بهترین حالت نرسیدن تعرفه به دست مردم نمونهای از این مسائل و مشکلات بود؛ ازسویدیگر، سرشت ناپایدار این زمان در سطح جهانی و وقایعی همچون جنگجهانیاول، اشغال کشور، قرارداد1919 و پیامدهای آنها تأثیرات معینی بر روند انتخابات میگذاشت.
در این مقاله تلاش شده است تا با محوریت تجرﺑﮥ انتخابات زنجان در دورﮤ چهارم مجلس شورای ملی، جلوههایی از مقاومت ساختار سیاسی کهن برای حفظ فرادستی در بستر سیاسی جدید روشن شود.
پرسش محوری پژوهش آن است که در انتخابات چهارمین دورﮤ مجلس شورای ملی در زنجان، مواﺟﻬﮥ نظم کهن سیاسی و نظم نو برآمده از مشروطیت چه جلوهای داشت و غلبه با کدام سرشت سیاسی بود؟ پاسخ مقدماتی به این پرسش آن است که از منظر اجتماعی و فرهنگی، روند انتخابات این دوره از مشکلات عمومی کشور تأثیر پذیرفت و در مقطعی انجام شد که وضعیت بحرانی ویژه در ایران حاکم بود.