چکیده:
تأمل و تحلیل انگیزه و بازخوردهای سفر زیارتی از اهداف این پژوهش بهشمار میرود. این نوشتار بهروش توصیفی و تحلیلی این پرسش را طرح نموده که مهمترین انگیزهها و پیامدهای سفر زیارتی رجال سیاسی ایران در دوره قاجاریه، اماکن مقدسه زیارتی در عراق عرب و حجاز چه بوده است؟ فرضیه پژوهش بر این مبناست که مقامهای عالیرتبه سیاسی قاجار با انگیزه و اهداف متنوعی همچون؛ معنویتگرایی، انجام مأموریت مذهبی، گذراندن دورۀ تبعید، گشتوگذار و مشاهده عینی اوضاع ایران و اصلاحات کشورهای همسایه به سفر زیارتی میرفتهاند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که پارهای از مهمترین پیامدها عبارت بودهاند از: تأثیر آشتیجویانه و خشونتگریزانه سفرهای زیارتی بر روابط ایران و عثمانی و فراهمشدن تمهیداتی برای گفتوگوهای غیررسمی، افزایش آگاهیهای عینی سیاستگذار پیکانه قاجار، درک ضرورت و مزایای اصلاحات با اثرپذیری از جریان نوخواهی در روسیه و عثمانی، غنای تاریخنگاری با رشد سفرنامههای زیارتی رجال سیاسی و نمایش و القا قدرت سیاسی – فرهنگی ایران در اماکن زیارتی.
The present study was conducted to investigate and analyze the motivation behind pilgrimage to Atabat and Hajj and its consequences .Using a descriptive analytical method، an attempt was made to answer the following research question: “ what are the main impetus and consequences of Qajar politician’s pilgrimage to Holly shrine?'. The article hypothesizes Qajar statesmen’s various reasons to visit Holly shrine ،that is to talk spiritual trip ، to enforce religious mission ،tourism to pass the exile period ،and to have a close objective look on the present situation of Iran at that time ، (on those days) ،and finally the reformation in Russia and Empire Ottoman. The findings shows، A: the most important motives and consequences of Qajar politician’s and monarch’s pilgrimage to holly shrine as follows، B: the effects of pilgrim’s spiritualism on removing violence and being peaceful in Iran- Empire Ottoman Relation، C: to make a Qajar’ more knowledgeable and thoughtful on making decisions during their trip، D: realizing the necessity of reformation being influenced by the neighborhoods، E: to enrich historiography and the growth of religious itinerary and to inculcate Iran’s cultural – political power in holly shrine.
خلاصه ماشینی:
یافته های پژوهش نشان میدهد که پاره ای از مهم ترین پیامدها عبارت بوده اند از: تأثیر آشتیجویانه و خشونت گریزانه سفرهای زیارتی بر روابط ایران و عثمانی و فراهم شدن تمهیداتی برای گفت وگوهای غیررسمی ، افزایش آگاهیهای عینی سیاست گذار پیکانه قاجار، درک ضرورت و مزایای اصلاحات با اثرپذیری از جریان نوخواهی در روسیه و عثمانی، غنای تاریخ نگاری با رشد سفرنامه های زیارتی رجال سیاسی و نمایش و القا قدرت سیاسی – فرهنگی ایران در اماکن زیارتی .
انگیزه های سیاسی مقام های بلندپایه قاجار با دو انگیزة متفاوت سیاسی، زیارت را بهانه ای برای نیل به اهداف قرار میدادند: گروه نخست ؛ کسانی که در بدنه قدرت بوده مانند ناصرالدین شاه ، شاهزادگانی چون عضدالملک و میرزا عبدالحسین فراهانی که با هدف کسب یا تقویت مشروعیت و برای ساماندهی به روابط تنش آمیز ایران و عثمانی و سازمان دهی به خط مشی زیارتی، آهنگ سفر میکردند.
٥. پیامدهای سفرهای زیارتی عالیرتبه گان حکومتی ایران در قرن نوزده درباره ی بازخورد سفر عالیرتبگان سیاسی، نوعی انتظار حداکثری وجود داشت ، برای نمونه امین الدوله ، شاه را سرزنش میکند؛ که به جای گرفتن امتیاز از عثمانیها بابت خزائن انباشته از نذورات ایرانی در عتبات ، با کوته بینی سیاسی مجذوب صحنه های کم اهمیتی چون «نصب پارچه سرخ به چادرهای قشون » (امین الدوله ، ٢٩) عثمانی شده است .