چکیده:
غلامحسین ساعدی از داستاننویسانی است که در پرداختن به مسایل و مشکلات روانشناختی و امور مربوط به روح و روان شخصیّتهای داستان تبحر دارد. او روانپزشک بود و مشاهدات عینی خود را از مسایل و مشکلات روانرنجورانه و روانپریشانۀ مردم جامعۀ عصر خویش در داستان منعکس میکرد. این نوشته در سه محور عمده به بحث دربارۀ بیماریهای روانی در داستانهای ساعدی میپردازد: 1. معرفی شخصیّتهای روانرنجور و روانپریش داستانها، 2. علل و عوامل ایجاد این مشکلات و بیماریها و 3. شیوههای درمانی خاصّی که بهنظرمیرسد در خلال بعضی داستانها برای درمانِ گروهی از بیماران عرضه میشود. نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد افسردگی، اضطراب، حواسپرتی و حالاتی نظیر توهم و ازخودبیگانگی، مهمترین بیماریهای اشخاص روانرنجور و روانپریش داستانهای ساعدی؛ و مسائل و مشکلات اجتماعی، مهمترین عامل بروز مشکلات روانشناختی در شخصیّتهای داستانهای وی بهشمارمیروند.
خلاصه ماشینی:
نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد افسردگی، اضطراب ، حواس پرتی و حالاتی نظیر توهم و ازخودبیگانگی، مهم ترین بیماریهای اشخاص روان رنجور و روان پریش داستان های ساعدی؛ و مسائل و مشکلات اجتماعی، مهم ترین عامل بروز مشکلات روان شناختی در شخصیت های داستان های وی به شمارمیروند.
به همین علت ، شخصیت های روان رنجور و روان پریش داستان های ساعدی عینی و ملموس اند و نمونۀ آنها را میتوان در جامعه یافت ؛ مثلاً، معلّمی که به علت اضطراب و فشار کار، به زخم معده مبتلا شده است ، دانشجوی جوان و آشفته ای که خودکشی میکند، کارمند و سرهنگی که پس از بازنشستگی و خانه نشینی دچار افسردگی، هذیان و توهم میشود، ازجمله شخصیت های داستانی ساعدی به شمارمیروند؛ ازاین رو، داستان های او مناسب نوعی از نقد روان شناختی است که به بررسی اثر ادبی، به ویژه شخصیت های داستانی، سنخ ها و قوانین روان شناختی موجود در داستان توجه دارد.
از میان عوامل بیرونی، جامعه و ساختارهای خاص سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن ، مهم ترین عامل بروز حالاتی مشابه افسردگی در شخصیت های داستان های ساعدی محسوب میشود که پاره ای از مهم ترین مظاهر آنها عبارت اند از: یکنواختی زندگی کارمندان ، فضای نامناسب ادارات ، ناامیدی کارمندان از ارتقای شغلی و معیشتی، یأس و دل مردگی روشنفکران و تحصیل کردگان از ایجاد تحوّل در وضعیت و شرایط کنونی، فردگرایی و درنتیجه ، درون گرایی و در خویش فرورفتن که محصول مدرن شدن جوامع است .