چکیده:
واژۀ «برات» در اصل برگرفته از «براءت» عربی است و بهعنوان اصطلاحی دیوانی در متون فارسی به دو معنی بهکاررفته است: یکی، سند دریافت و رسیدی که خزانهدار در برابر اجناسی که تحویل میگرفت، به آورندة جنس میداد و کهنترین کاربردهای این اصطلاح با این معنی است؛ و دیگر مکتوبی دیوانی، مستند به مٌهر و توقیع دیوان که صاحب تحویل یا کارگزار حکومت، به موجب آن وجوه نقدی یا جنسی را که متعهد بود به شخصی پرداخت کند، به شخص یا مرجع دیگری حواله میکرد. ازآنجاکه آنچه در فرهنگهای عمومی دربارة معنی اصطلاحی و دیوانی برات آمده است، غالباً خالی از تسامح نیست، در این مقاله کوشش شده است تا اصطلاح برات باتوجهبه منابع دست اوّل استیفا تعریف و ویژگیها و مشخصات ظاهری و کاربردی آن بررسی و تحلیل شود. همچنین با همین رویکرد سعی شده است تفاوت برات با اصطلاحات مشابه و مرتبط دیگر، مانند «تعلیق» و «مثنّی» بیان شود.
خلاصه ماشینی:
تحلیل اصطلاح برات در متون دانش استیفا * محمد شادرویمنش استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی نفیسه ایرانی دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی (از ص ١٨٧ تا ٢٠٥) تاریخ دریافت مقاله : ١٣٩٦/٣/١٤، تاریخ پذیرش مقاله : ١٣٩٦/٦/٢٥ چکیده واژة «برات » در اصل برگرفته از «براءت » عربی است و به عنوان اصطلاحی دیوانی در متون فارسی به دو معنی به کاررفته است : یکی، سند دریافت و رسیدی که خزانه دار در برابر اجناسی که تحویل میگرفت ، به آورندة جنس میداد و کهن ترین کاربردهای این اصطلاح با این معنی است ؛ و دیگر مکتوبی دیوانی ، مستند به مٌهر و توقیع دیوان که صاحب تحویل یا کارگزار حکومت ، به موجب آن وجوه نقدی یا جنسی را که متعهد بود به شخصی پرداخت کند، به شخص یا مرجع دیگری حواله میکرد.
ارسال مثنّی و ارتباط برات با مثنّی در متون آموزش استیفا از روش های وصول برات به صورت مستقل سخنی به میان نیامده است ، امّا از تعریف برخی مکتوبات در این متون میتوان دریافت که دست کم در دورة مغول و تیموری (با توجه به سعادت نامه ، نفایس الفنون ، و رسالۀفلکیه ) یکی از راه های قانونی برای پیگیری براتی که پرداخت نمیشد یا به عبارتی به هر دلیلی ضایع میشد، به عنوان اولین گام برخورد، صدور مکتوب دیوانی دیگری به نام مثنّی بود.