چکیده:
از زمــان صدر اسلام و جاری شدن الگوی ایــده آل زندگی در جامعه اسلامی ، مسجد همــواره به عنوان کانون اصلی جامعه اسلامی شناخته شده است و علاوه بر انجام مناسک فــردی و فرائض دینی ، کلیه امور اجتماعی از طریق مسجد صورت گرفته است . معماری و فضــای مساجــد به گونه ای بوده کــه بتواند در عین تامین نیــاز شهروندان ، پاسخ گوی کارکردهای اجتماعی آن باشد. ایــن پژوهش قصد دارد با بهره گیری از روش تاریخــی و توصیفی و در جریان تعامل دوطرفــه مسجــد ـ شهروند، به بررسی نقش شیوة حضور مسجــد در بافت های سنتی بر سازماندهــی فعالیت های شهروندان در مقیاس محله بپــردازد تا از این طریق بتواند نقش مساجد محله بر رفتار شهروندان در بافت های معاصر را مورد کنکاش قرار دهد.نتایج پژوهش نشان می دهد که مساجد موجود در بافت های سنتی ، در کنار کارکردهای عبــادی و اجتماعی خــود، نقش به سزایــی در سازماندهی فعالیت هــا، الگوهای رفتاری شهرونــدان ، استخوان بنــدی محلات و ایجاد حس های متفــاوت در مردم نسبت به خود و محلــه ، بــازی کرده است . به صورتی که همــواره رابطه ای عمیق و معنــی دار و دوسویه بیــن مسجد و شهروندان برقرار بوده که باعث تحکیــم احساس تعلق شهروندان به شهر می شــده است . ارتباطی که در چند سال اخیر با برنامه ریزی های معاصر شهری در کشور، کم رنــگ شده و با چالش های فراوانی روبرو بوده است و می بایست عمدة توجه معماران و برنامه ریــزان شهری را به خــود جلب کند تا بتوانند بــا بازشناسایی تاثیر شیوة حضور فضاهای مذهبی بر اذهان و رفتار شهروندان ، طراحی مناسب فضاهای مسجد و مکان یابی مناسب مسجد، امکان رشد و تعالی آنها را مهیا سازد.
خلاصه ماشینی:
مساجد محله اي ، الگوهاي رفتاري ، رضايت مندي ، حس مکان مقدمه علي رغــم اينکه زمان زيــادي از شروع تغييرات شتابان و حجيــم شهرنشيني در کشور نمي گــذرد، همه از شهرنشينــي به مثابه پديده اي ناخوشايند يــاد مي کنند (تيبالدز، ١٣٨٣: ص ٧) و کارشناســان مختلف حوزة شهري به دنبال پاسخي براي اين سؤال به ظاهر ساده هستند که «چه چيزهايي يک شهر را خوب مي سازد»؟١ و رفتار شهروندان در شهر چگونه و تحــت تأثير چه عواملي شکل مي گيرند؟ هرچند پاسخ گويي به اين سؤال ، بسيار دشوار است ، اما تحليلي دقيق از ويژگي ها و ساختار زندگي شهري ، روشن مي کند که شهرنشيني به خودي خــود ناخوشايند و نامطلوب نيست ، بلکه آنچــه بسياري از شهرهاي امروزي را ِ ناخوشاينــد کــرده ، عدم توجه به ماهيت حقيقي شهــر و شهرنشيني و رابطۀ شهروندان با اجــزا شهر اســت ؛ چراکه با بررسي سير تاريخي شهرها، بــه نمونه هاي بسيار ارزشمندي از شهرهــاي سنتي برمي خوريم که همواره تجربــۀ حضور در آنها براي انسان لذت بخش ١ .
در ايــن تحقيــق با فرض گرفتــن فضاهاي جمعي شهر به عنــوان قرارگاه هاي رفتــاري و مساجد محله اي به عنــوان محيط فيزيکي از يک طرف و تأمين مراتب مختلف نيازهاي شهروندان براساس هرم نيازهاي انساني مازلو١ (تصوير شماره ٢) به عنوان عوامل تأثيرگــذار بر الگوهــاي شاخص رفتار شهروندان از طرف ديگــر، تأثير اين دو پارامتر بر همديگر مورد مطالعه قرار گرفته است (تصوير شماره ١).