چکیده:
دین از دیرباز در زندگی بشر نقشی حیاتی داشته است و بهویژه دینداران آن را ضامن سعادت دنیا و آخرت خود میپنداشتهاند. با پیشرفت چشمگیر دانشهای بشری و پیچیدهترشدن زندگی بشر رابطة دانشهای بشری و دین اهمیت بیشتری یافته است و این امر بهویژه در دانشهای کاربردیتر ضرورت مضاعف دارد. ازجمله علوم کاربردی، دانش «تربیت» است. تعلیم و تربیت عرصهای فراگیر است که قلمروی آن سراسر حیات انسان را دربر میگیرد؛ بنابراین، «نقش و جایگاه دین در زندگی» و «گستره و قلمروی تربیت» و تلاقی این دو در جامعة دینی، بررسی رابطه و میزان تعامل این دو را ضروریتر ساخته است. هدف این مقاله بررسی رابطه و تاثیر متقابل دین و تربیت است و روش آن توصیفیـتحلیلی و بهگونهای مقایسهای است.تربیت سه کاربرد مهم دارد که شامل تربیت به معنای «فرایند و عمل تربیت»، «نظام تربیتی» و «علم یا علوم تربیتی» است. تاثیر دین در کاربرد اول از دو جهت است: نخست، بیان حکم جواز یا عدم جواز شرعی فعالیتهای تربیتی؛
خلاصه ماشینی:
در کاربردِ دوم تربیت نیز دین از جهاتی تأثیرگذار است: نخست، اظهارنظر دربارة جواز یا عدم جواز شرعی برخی عناصر نظام تربیتی؛ دوم، ارائة گزارههای تربیتی جدید در عرصة مبانی، اصول، اهداف و روشهای تربیتی در یك جامعة دینی که میتوان از آنها نظام تربیتی دینی را استخراج کرد.
تأثیر دین در علوم تربیتی نیز از سه جهت است: نخست، اظهارنظر دین دربارة جواز یا عدم جواز برخی محتواها و فعالیتهای مبتنیبر آنها؛ دوم، کمک دین به توسعة محتوایی برخی علوم تربیتی؛ سوم، کمک دین به توسعة علوم تربیتی و تأسیس دانش جدیدی چون تربیت دینی.
همچنين، به نظر ميرسد تعریف مطلوب از دین تعریفی است که ناظر به چیستی، واقعیات و محتوای ادیان گذشته و بهویژه در اینجا دین خاتم یعنی دین اسلام باشد؛ چه اینکه نمیتوانیم بدون درنظرگرفتن واقعیات و محتوای آنچه واقع شده است از خود تعریفی وضع و ادیان را بر آن تطبیق و با آن مقایسه کنیم؛ ازسوی دیگر، دین در خلأ و فارغ از ارتباط آن با انسان بهوجود نیامده و فلسفة وجودی آن پاسخگویی به نیاز انسان، تربیت و هدایت او است؛ بنابراین، در کنار ناظربودن تعریف به چیستی دین اشارهداشتن به این جهت نیز میتواند امتیازی برای تعریف باشد.
در کاربرد دوم تربیت نیز دین از جهاتی تأثیرگذار است؛ اول، اظهارنظر دربارة جواز یا عدم جواز شرعی برخی عناصر نظام تربیتی؛ دوم، ارائة گزارههای تربیتی جدید در عرصة مبانی، اصول، اهداف و روشهای تربیتی در یك جامعة دینی که میتوان از آنها نظام تربیتی دینی را استخراج کرد.