چکیده:
خدای متعال در قرآن کریم، صفات عقلانی و نفسانی انسان را تبیین کرده است. یکی از این اوصاف صفت «هلوع» است که در آیه 19 سوره معارج به آن اشاره شده است. «هلوع» از اوصاف نفسانی است که مسئله حریص بودن آدمی را مطرح مینماید. مفسران فریقین در پاسخ به این سوال که آیه مذکور در مقام ذمّ انسان است یا در مقام مدح او یا به امر دیگری اشاره دارد، نظرهای متفاوت وگاه متضادی را ارائه کردهاند. اکثر آنها معتقدند که آیه موردنظر در توبیخ انسان وارد شده است؛ در مقاله پیشرو این دیدگاهها با استناد به دلایل قرآنی، روایی و عقلی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و نظر راجح، مدلل گشته است. نتیجه اینکه آیه مورد بحث، به توصیف انسان پرداخته است؛ به این معنا که صفت «هلوع» از ابزار کمالی است که خدای سبحان در انسان تعبیه نموده است، بهطوری که با تامّل در لفظ «خلق» ـ که ناظر بر تکوین انسان است ـ و با تاکید بر سیاق آیات، میتوان بسیاری از کمالات انسانی از جمله فداکاری، انفاق و ... را در گرو حرص ذاتی انسان، اثبات نمود.
خلاصه ماشینی:
"توجه کنید: «إن الإنسان خلق هلوعا * إذا مسه الشر جزوعا * وإذا مسه الخیر منوعا» در اینجا سه مطلب هست یکم اینکه انسان حریص و کمصبر خلق شده و این به صلاح او است؛ زیرا جزع در مقابل بلاها و مرضها، سبب آن میشود که انسان خویش را از عوامل بدبختکنندۀ دنیا و آخرت حفظ کند و حریص بودن وادارش مینماید که موهبتها و نعمتهای دنیا و آخرت را به طرف خود بکشد و اگر این چنین آفریده نمیشد، ظلم بود و به حکم «الذی أحسن کل شیء خلقه» (سجده / 7) خدا هر چه آفریده، نیک آفریده است حتی ملکه «وإنه لحب الخیر لشدید» (عادیات / 8) (همان: 11 / 340) از اینرو تفاسیر المیزان (طباطبایی، 1417: 20 / 13)، تفسیر نمونه (مکارم شیرازی، 1391: 25 / 36)، جامع (بروجردی، 1366: 7 / 243)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن (رازی، 1408: 19 / 409)، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید (ثقفی تهرانی، 1400: 5 / 273)، من وحی القرآن (فضلالله، 1419: 23 / 103)، التحریر و التنویر (ابنعاشور، بیتا: 29 / 156)، متشابه القرآن و مختلفه (ابنشهرآشوب، 1410: 1 / 172) و تفسیر کاشف (مغنیه، 1424: 7 / 417)، که «هلوع» را اشاره به طبیعت انسان و وصف خلقت او میدانند راه صواب پیمودهاند."