چکیده:
در این پژوهش، زمینهها و دلایل شکلگیری رویکرد اسلامگرایانه در ایران با محوریت نگرش هویتی ابنقتیبه دینوری، تحلیل و بررسی میشود. هدف پژوهش حاضر، نشان دادن ریشه و تبار دیدگاه اسلامگرایانه، واکاوی زمینهها و دلایل تکوین رویکرد اسلامگرایانه در ایران است. بررسی تغییرات فرهنگی و تحول هویتی در میان برخی از ایرانیان در دوران اسلامی، از دیگر اهداف اصلی این جستار به شمار میرود. به نظر میرسد مطالب ضدایرانی و عربمآبانه اسلامگرایانی چون ابنقتیبه دینوری، واکنشی تند به برخی از شعوبیان افراطی بوده که مجموعهای از تفکرات افتخار به تاریخ، ذم و تحقیر اعراب، به سخره گرفتن آداب و قواعد اسلام و... را در خود داشتند. بیگمان یکی دیگر از دلایل تکوین جریان هویتی اسلامگرا در ایران دوران نخستین اسلامی و تفضیل عرب بر عجم از جانب آنها، شدت تمایلات اسلامگرایانه این گروه و عدم تمایز بین عرب و دین اسلام بوده است. به دیگر سخن، بینش اسلامگرایانه، افزون بر عدم تمایز بین اسلام و عرب، برآمده از ارادت و تعصب این دانشمندان ایرانی به دین
اسلام بود. روش انجام این پژوهش در سطح دادهشناسی، روش تحقیق اسنادی تاریخی
و کتابخانهای و در سطح ارزیابی دادهها و تجزیه و تحلیل آنها، با مدل توصیفی ـ تحلیلی است.
خلاصه ماشینی:
"بیگمان یکی دیگر از دلایل تکوین جریان هویتی اسلامگرا در ایران دوران نخستین اسلامی و تفضیل عرب بر عجم از جانب آنها، شدت تمایلات اسلامگرایانۀ این گروه و عدم تمایز بین عرب و دین اسلام بوده است.
با گذر از برخی تفاوتهای جزئی و قابل اغماض، ویژگیهای کلی این دسته را میتوان اینگونه برشمرد: اصرار در حفظ و نگهداری دین کهن و عدم پذیرش دین اسلام و یا قبول مصلحتاندیشانه دین جدید؛ سعی و تلاش آگاهانه در حفظ، توسعه و ترویج آداب و سنن و فرهنگ ایرانی و همچنین نفی عرب، فرهنگ عربی و آنچه منسوب به اعراب بوده است؛ ذکر تاریخ و افتخارات تاریخی ایرانیان و سعی در زنده نگهداشتن آن و معرفی خود در پرتو شکوه گذشته و امید و آرزوی اعاده آن؛ یکی دانستن نژاد عرب و دین اسلام و نفی و انکار هردوی آنها.
شاید بتوان گفت نویسنده دچار تناقضات فکری بوده و نتوانسته رویۀ ثابتی را در آثارش پیش گیرد و یا بنا به نظر احمد امین، دچار تردید بوده است؛ اما آنچه به حقیقت نزدیکتر به نظر میرسد، این است که مطالب ضدایرانی و عربمآبانه اسلامگرایانی چون صاحببنعباد، بدیعالزمان همدانی، ابوریحان بیرونی و ابنقتبیه دینوری، واکنشی تند به برخی شعوبیان افراطی، مانند بشار بوده که مجموعهای از تفکرات حب وطن، افتخار به تاریخ، ذم و تحقیر اعراب، عدم پایبندی به شعائر اسلامی، به سخرهگرفتن آداب و قواعد اسلام و..."