چکیده:
بررسی جغرافیای تاریخی شهرها، چه به معنای تاثیر جغرافیا بر حوادث تاریخی و چه به معنای بررسی نامگذاری آنها، در زمره پژوهشهای تاریخی است که به مورخ کمک میکند با استفاده از این روش، افزون بر تحلیل دادههای تاریخی و ارائه اطلاعات جدید، صحت و سقم برخی دیدگاهها و تحقیقات مشهور را بررسی کند. در تحقیقات جدید درباره تاریخ شکلگیری و نامگذاری شهر رشت، اختلاف نظر وجود دارد. به باور برخی، قدمت این شهر به آغاز دوره صفوی میرسد و بر این اساس، واژه پرشت را ماده تاریخ تاسیس آن میدانند.پدر این نوشتار، ابتدا با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی، چگونگی تاسیس و شکلگیری شهر رشت مورد بررسی قرار میگیرد و مشخص می شود که برخلاف دیدگاه رایج و مشهور، رشت از آبادیهای کهن گیلان بوده و دستکم از قرن چهارم هجری وجود داشته است. سپس با بهرهگیری از زبانشناسی، دیدگاههای گوناگون مورخان، جغرافیدانان و لغتنامهنویسان درباره واژه رشت، مورد بررسی قرار میگیرد و از میان دیدگاههای مطرح شده درباره وجه تسمیه این واژه، مشخص میشود جاینامه رشت، برگرفته از موقعیت جغرافیایی آن بوده و مادهتاریخ پنداشتن آن اشتباه است.
خلاصه ماشینی:
"در این نوشتار، ابتدا با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی، چگونگی تأسیس و شکلگیری شهر رشت مورد بررسی قرار میگیرد و مشخص میشود که برخلاف دیدگاه رایج و مشهور، رشت از آبادیهای کهن گیلان بوده و دستکم از قرن چهارم هجری وجود داشته است.
با توجه به مطالب فوق، تردیدی نیست که رشت سابقهای دیرینه دارد و یکی از قدیمیترین مناطق مسکونی در جلگۀ گیلان است؛ اگرچه برخی از مظاهر تاریخی و طبیعی آن به سبب صنعتیشدن از بین رفته است (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 16/190؛ ستوده، 247؛ Rabino, 69؛ لاهیجانی، 220).
ویژگی آب و هوایی رشت، وجه تسمیۀ دیگری از این شهر را پیش چشم محققان نهاده است؛ چنانکه مهدیزاده با توجه به شهرت و مقبولیت نظر پیشین در بین گیلانشناسان (سرتیپپور، 219-220؛ اصلاح عربانی، 4/489)، معتقد است که رشت از نظر لغوی چنین بار معنایی را با خود به همراه ندارد و این فقط یک ارتباط منطقی و ذهنی بین موقعیت جغرافیایی این شهر با شهرهای اطراف آن است.
این نظر با توجه به بارانیبودن شهر رشت، قابل طرح است؛ چراکه فرهنگ کنونی ایرانیان و بهویژه گیلانیان، از فرهنگهای پیش از اسلام نیز یادگارهایی را حفظ نموده است که نمونههای زیادی از آن در فولکلور و آداب و سنن مردم گیلان قابل مشاهده و نشان از دیرینگی تمدن و فرهنگ این دیار است (نیکویه، 124؛ مهدیزاده، 32)."