چکیده:
حکومت ممالیک، بهرغم گذشته باشکوه خود، به تدریج دچار ضعف و در نهایت فروپاشی شد. کالبدشکافی این مسئله، همواره ذهن مورخان را به خود مشغول ساخته است. از اینرو پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که مهمترین عوامل اقتصادی مؤثر در سقوط ممالیک کداماند؟
نوشتار پیش رو به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهرهگیری از منابع معتبر، دریافته است که ضعف و فروپاشی این حکومت، افزون بر زمینههای سیاسی مانند فقدان مشروعیت، اختلافات و کشمکشهای داخلی، بحرانهای جانشینی، وقوع شورشها و تهاجم عثمانیها بر اثر مجموعهای از عوامل اقتصادی رخ داد. در رأس این عوامل میتوان به وقوع بحرانهای اقتصادی، کشف دماغه امیدنیک و در نتیجه، از رونق افتادن مسیرهای تجاری ممالیک، وقوع بلایا و حوادث طبیعی، رکود اقتصادی، کاهش تولید، فساد اداری، احتکار و نارضایتی عمومی اشاره کرد؛ محورهایی که ممکن است در کنار دلایل سیاسی، هر حکومتی را با خطر تضعیف و فروپاشی مواجه سازد.
خلاصه ماشینی:
"در رأس این عوامل میتوان به وقوع بحرانهای اقتصادی، کشف دماغه امیدنیک و در نتیجه، از رونق افتادن مسیرهای تجاری ممالیک، وقوع بلایا و حوادث طبیعی، رکود اقتصادی، کاهش تولید، فساد اداری، احتکار و نارضایتی عمومی اشاره کرد؛ محورهایی که ممکن است در کنار دلایل سیاسی، هر حکومتی را با خطر تضعیف و فروپاشی مواجه سازد .
از اینرو پژوهش پیش رو با توجه به اهمیت و ضرورت پیشگفته، در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که مهمترین دلایل ضعف و سقوط حکومت ممالیک در بعد اقتصادی کدام است؟ این نوشتار با رویکردی تحلیلی و با بهرهگیری از منابع معتبر متقدم و نیز پژوهشهای جدید، به بحث و بررسی علمی درباره این موضوع میپردازد.
اگرچه کتاب تاریخ ممالیک فی مصر و بلاد شام نوشته محمد سهیل طقوش در فصل بیست و یکم خود به شکلی گذرا به فروپاشی ممالیک پرداخته است، اما از آنجا که این اثر تنها به دنبال معرفی دولت ممالیک بوده، به بسیاری از عوامل دخیل در زوال حکومت ممالیک، به ویژه با رویکرد نظری اشاره نداشته است.
کاهش تولید به دلایلی چون تغییرات آب و هوایی، وقوع بلایای طبیعی، فساد در نظام زمینداری، ناامنی، سیاست انحصاری کردن تجارت، مصادره اموال و از همه مهمتر سوءتدبیرهای حاکمیت از یکسو و افزایش هزینههای دولت به دلایلی چون سیاستهای جنگی، اسراف و تبذیر، خرید بردگان و نیز اطفای هوسهای حاکمان ممالیک همچون برگزاری جشنهای باشکوه و به مناسبتهای مختلف از دیگرسو، نتایج و پیامدهایی داشت که در نهایت خود را در زوال و انحطاط سیاسی این حکومت نمایان کرد."