چکیده:
هدف این پژوهش، بررسی چگونگی معرفی مفوضه و عقاید آنها در منابع اعتقادی ـ روایی و فرقنگاری و نیز بررسی تطور تاریخی رویارویی و مبارزات علمای شیعی از سده سوم تا ششم و مشخص کردن نقطه اوج آن است. از اینرو، این پرسش مطرح است که رویکرد و رویارویی علمای شیعی نسبت به تفویض غالیانه از آغاز مواجهه آنها تا ابتدای سده ششم هجری چگونه بوده است و فرقنگاران چگونه مفوضه را به تصویر کشیدهاند؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد منابع اعتقادی ـ روایی برخلاف منابع فرقنگاری به تفصیل بدین جریان پرداختهاند. این امر نمایانگر دغدغه علما نسبت به انتشار گسترده عقاید تفویضی در جامعه شیعی و تلاش آنان در ابطال ادعاهای گوناگون مفوضه است. یافتههای دیگر حاکی از آن است اوج مبارزات علمای شیعه در سده چهارم هجری بوده و پس از آن روند نسبتا کاهشی داشته است.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش تلاش بر آن است با استفاده از منابع اعتقادی ـ روایی و فرقنگاری، ضمن معرفی مفوضه و اندیشه تفویض غالیانه مواجهه علمای شیعی با آنان تا ابتدای سده ششم تبیین و مشخص شود.
(کلینی، 1407: ج1، 269) در این روایت از عبارت «قومی» استفاده شده است بدون اینکه مشخص شود آیا غالیان مدنظرند یا مفوضه؟ البته از قرائن موجود در متن یعنی با توجه به صراحت نسبت خدایی دادن بر امام احتمال اینکه منظور غالیان باشند و نه مفوضه وجود دارد؛ چرا که مفوضه تلاش داشتند از به کار بردن نسبت خدایی به ائمه دوری کنند، بلکه خالقیت و ربوبیت را به آنان نسبت دهند، اما از سوی دیگر با توجه به آغاز فعالیت اندیشه تفویض در میان غالیان از زمان امام صادق( و اشاره به نسبت نبوت امام و الکافی را میتوان مربوط به حوزه زمانی سالهای پایانی سده سوم و اوایل چهارم دانست؛ زیرا کلینی آن را طی بیست سال تقریبا در این حوزه زمانی نگاشته است.
البته این اشارات نیز به نوعی مبهم بوده و به درستی تفکیک دو گروه غالیان و مفوضه را نشان نمیدهد، اما در گزارشهای پس از این بهویژه در سده چهارم با زعامت شیخ صدوق و شیخ مفید به روشنی تفکیک میان غالیان و مفوضه مشخص شده و به صراحت مورد لعن و تکفیر قرار گرفته و در واقع میتوان گفت مهمترین مبارزه با آنان توسط این دو عالم شیعی صورت پذیرفته است.