چکیده:
قرائت خطبه در تاریخ اسلام، در پی تشکیل حکومت و دستیابی به قدرت از عصر نبوی آغاز شد و کمابیش ـ به پیروی از آن حضرت ـ استمرار یافت. در پژوهش پیش روی، تلاش خواهد شد مفاد، محتوا و تفاوتهای معنادار نخستین خطبههای حکومتی و خلافتی زمامداران مسلمان، از تشکیل اولین حکومت و دولت اسلامی (دولت رسول خدا6) تا پایان دولت امویان، با روش و رویکردی توصیفی ـ تحلیلی بررسی شود. نتایج پژوهش نشان میدهد در نخستین خطبههای زمامداران یادشده بر یکتاپرستی، عمل به قرآن و آموزههای اسلامی، شیوهها و چگونگی اداره جامعه اسلامی و فراخوانی مردم و مسلمانان به اطاعت و فرمانبری توصیه و تاکید شده است.
خلاصه ماشینی:
در ادامة سخن، معطوف به قرآن و سنت نبوی مسلمانان و جامعة اسلامی را به رعایت نکات و دستورات اخلاقی همانند امانتداری، پرهیز از دروغ و اقدام به راستی و صداقت در گفتار و عمل، نظرداشت مرگ در همه لحظهها، پرهیز از اعمال زشت ـ که موجبات نزول بلا را فراهم خواهد کرد ـ عبرتگیری از عملکرد و کارنامة انسانها، جوامع و زمامداران ـ بهویژه زمامداران جبار ـ در گذشتة دور و نزدیک فراخواند (یعقوبی، 1362، ج2، 2؛ دینوری، 1380: 34-33؛ ابنبکار، 1386: 508؛ طبری، 1362: ج4، 1351؛ ابنسعد، 1374: ج3، 157-158؛ سیوطی، 1343: 54-55؛ ابناثیر، 1374: ج3، 1207-1208؛ نویری، 1364: ج4، 39 - 40؛ کوفی، 1372: 8؛ نجار، بیتا: 29).
» امام حسن( در بخش پایانی خطابه، اساس و مبنای عمل و اقدامهای حکومتی خود را قرآن کریم، سنت نبوی و تلاش مستمر پیدا و پنهان برای جلب موافقت و کسب رضایت مسلمانان و جامعة اسلامی اعلام کرد و از مردم نیز خواست در پیشبرد اهداف، برنامهها و تصمیمهای گرفته شده نافرمانی پیشه نکنند و بدانند خداوند احوالات دنیا، زوالپذیری و محل امتحان بودن آن را بر انسانها آشکار کرده و از آنان ـ بهویژه مسلمانان مؤمن ـ خواسته است با عبرتآموزی از گردش روزگار از ظلم، بیعدالتی و فساد انگیزی بپرهیزند (دینوری، 1364: 263؛ اصفهانی، 1349: 43-44؛ کوفی، 1372: 755؛ مفید، 1364: 348-349؛ آل یاسین، 1365: 86-87).