چکیده:
گزارشها درباره حرکتهای جهادی به انگیزه حفاظت از دعوت و گسترش اسلام، از بخش‏های برجسته تاریخ اسلام هنگام سکونت پیامبر در مدینه میان گروههای قبیلهای شبه جزیره عربستان بود. جنگها و برخوردهای فراوانی میان مسلمانان و گروههای گوناگون مشرکان نزدیک به سیزده سال اقامت پیامبر در مدینه رخ داد؛ هنگامی که او در پی گسترش اسلام بود. نوپا بودن اسلام از سویی، شمار اندک مسلمانان از سوی دیگر و اوضاع دشوار جنگها و برخوردها، در این میان مهم مینمود. اینکه پیامبر و مسلمانان برای چیرگی بر این مشکلات و توانایی بر اداره جنگها از چه شیوهها و شگردهای روانی بهره میبردند، محور اصلی این نوشتار است. بنابر چشمانداز کلی این جنگها و کامیابیهای مسلمانان در بیشتر این درگیریها، پیامبر اسلام همچون فرماندهای مجرب افزون بر بهرهگیری از الگوهای جنگی، فنون گوناگون جنگ روانی را به کار میگرفت و با احیای فضای روحی و روانی نیروهای خودی، در ذهن دشمن سخت تاثیر میگذارد و توانمندی و اقتدارش به جبهه دشمن میباوراند تا بتواند ضبط و مهارش کند.
خلاصه ماشینی:
بنابر چشمانداز کلی این جنگها و کامیابیهای مسلمانان در بیشتر این درگیریها، پیامبر اسلام همچون فرماندهای مجرب افزون بر بهرهگیری از الگوهای جنگی، فنون گوناگون جنگ روانی را به کار میگرفت و با احیای فضای روحی و روانی نیروهای خودی، در ذهن دشمن سخت تأثیر میگذارد و توانمندی و اقتدارش به جبهه دشمن میباوراند تا بتواند ضبط و مهارش کند.
این نوشتار بدین پرسش پاسخ میگوید که پیامبر اسلام در عرصه جنگها از چه الگوها و ترفندهای خاص روانی بهره میبرد؟ گمان میرود پیامبر افزون بر استفاده رویارویی نظامی سخت برای تقابل با کفار، از ترفندهای جنگ روانی نیز بیبرنامه نبوده باشد.
افزون بر این امیدبخشیها به پیروزی که بیگمان پیامبر با توجه به اوضاع و احوال گوناگون آنها را برای مسلمانان قرائت میکرد، ویژگی دیگری در این آیات الاهی بود که خودش به تنهایی بر نیروی روحی سپاهیان اسلام میافزود؛ آیاتی که با رویکردی آخرتگرا، پاداشی را به مسلمانان نوید میداد و چشماندازی مؤثر از دنیای پس از مرگ با همه نعمتها و زیباییهایش، فراروری مسلمانان میگشود (بیهقی، 1361: 234).
بیشتر گزارشها درباره جنگهای صدر تاریخ اسلام بر این دلالت میکنند که پیامبر همانند فرماندهی هوشیار و میداندیده، به خوبی به این اصل روانی آگاه بوده است؛ چنانکه منابع تاریخی خبر میدهند نه تنها در نبردهای کوچک و کمدامنه که در جنگهای فراگیر مسلمانان و کفار با یکدیگر، پیامبر پیشاپیش سپاه یا میان آنان حاضر بود و در زد و خوردهای همگانی، همانند دیگر اعضای سپاه، فعالانه در جنگ شرکت میکرد (واقدی، 1369: 174).