چکیده:
مغولان پیرو آیین «شمنیسم» بودند و بر پایه اوضاع برآمده از زندگی «خانه به دوشی» خود، از مدارای اعتقادی برخوردار بودند. در یاسای چنگیزی هیچ دینی راجح تر از دیگر ادیان نبود و بنابراین، زمینه برای تعامل اعتقادی مغول ها با مردمان فرمان پذیرشان فراهم آمد. برتری فرهنگ و مدنیت اسلامی و شمار فراوان مسلمانانی که در اولوس های چهارگانه پسران چنگیز می زیستند، راه را برای مسلمان شدن برخی از خانان مغول هموار کرد و در همت کردن آنان به بهبود اوضاع رعایای مسلمان تاثیر گذارد. قلمرو ایلخانان اوضاع دیگری داشت و افزون بر مدارای اعتقادی مغول، رفق و مدارای آگاهانه تری بر سلوک مسلمانان حاکم بود. هم چنین مشروعیت حکومت ها و هم گرایی آنان با مردم، از مسلمانی آنان سرچشمه می گرفت. در این قلمرو، زمینه های سیاسی و اقتصادی دیگری فراروی ایلخانان پدید آمد که آنان را به سوی پذیرش اسلام کشاند. تبیین این زمینه ها و شناخت و تحلیل عوامل اسلام پذیری ایلخانان در جامعه دین محور ایرانی، محور این مقاله است که بر پایه پاسخ به چگونگی اسلام پذیری خانان مغول در دیگر اولوس ها، سامان می یابد.
خلاصه ماشینی:
برتری فرهنگ و مدنیت اسلامی و شمار فراوان مسلمانانی که در اولوسهای چهارگانه پسران چنگیز میزیستند، راه را برای مسلمان شدن برخی از خانان مغول هموار کرد و در همت کردن آنان به بهبود اوضاع رعایای مسلمان تأثیر گذارد.
مسلمانی خانان مغول در دیگر اولوسها، به مسلمان شدن شمار فراوان مغولان ساکن در قلمرو آنان نیانجامید و جز اولوس جوجی در برههای از مان، اسلامپذیری ایشان، در سیاست داخلی و خارجیشان تنها اندکی تأثیر گذارد.
مسلمانی ایلخانان از زمان غازانخان با اسلامپذیری گسترده مغولان ساکن در ایران همراه بود که به همگرایی مسلمانان و حکومت مغولی در حل مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی انجامید.
دولتمردان و بزرگان مسلمان در اسلامپذیری ایلخانان چه سهمی داشتند؟ تأثیر مسلمانان در مغولان از آغاز قدرتگیری چنگیز، مسلمانان بنابر ضرورتهای اقتصادی و سیاسی نزد فرمانروای مغول جایگاه مهمی داشتند و مدارای اعتقادی مغولان نیز زمینههایی برای اهتمام بیشتر آنان به کار و بار مسلمانان فراهم میکرد.
افزون بر تأثیر این افراد بانفوذ، عامل دیگر اسلامپذیری برخی از سران اولوس جغتای و اوکتای، شمار فراوان مسلمانان قلمرو ایشان بود که بر پایه فقه و مبانی اسلامی میزیستند.
5. تأثیر بزرگان و دولتمردان مسلمان اسلامپذیری ایلخانان در پذیرفته شدن آنان نزد مسلمانان بسی مؤثر بود، اما بدون واسطههایی که زمینههای آشنایی مغولان را با این دین فراهم کردند، امکان نمیپذیرفت.