چکیده:
پرداختن شماری از آیات قرآن بهاهل کتاب از مهمترین معیارها برای تعیین مدنی بودن آنهاست، اما شماری از آیات سورههای مکی قرآن نیز به گونهای درباره اهل کتاب سخن میگویند و از حضور اهل کتاب، عهدین و آموزههای یهودی و مسیحی و حتی رویارویی اسلام با یهودیت در دوران مکی خبر میدهند. این مستندات قرآنی همراه با برخی از قرینههای تاریخی، نشاندهنده فزونی سهم تاثیر یهود در رویدادهای صدر تاریخ اسلام، در سنجش با دوران کوتاه مدنی خواهند بود.
خلاصه ماشینی:
این آیه در سوره انعام است که سورهای مکی شمرده میشود و حتی برخی از روایات تصریح کردهاند که همه این سوره در مکه نازل شده است (طبرسی، 1415، ج8، ص2)، اما درونمایه آیه بر پایه آن باور نادرست یاد شده، با سیاق مکی آیه همخوان نیست؛ زیرا به مسئله اهل کتاب میپردازد که بر پایه همان باور، میان آیات مکی نشانهای از آنان نیست.
کسانی که اوتوالعلم را به اهل کتاب ناظر دانستهاند، بر این نکته تأکید کردهاند که نیازی نیست این آیه را در بین مجموعه آیات سوره که مکی است، مدنی بدانیم؛ چنانکه ابنعاشور مینویسد: الذین أوتوا العلم فسره بعض المفسرین بأنهم علماء أهل الکتاب من الیهود و النصاری فیکون هذا إخبارا عما فی قلوبهم کما فی قوله تعالی فی شأن الرهبان و إذا سمعوا ما أنزل إلی الرسول تری أعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحق [المائدة:83]، فهذا تحد للمشرکین و تسلیة للرسول صلی الله علیه و سلم و المؤمنین و لیس احتجاجا بأهل الکتاب لأنهم لم یعلنوا به و لا آمن أکثرهم، أو هو احتجاج بسکوتهم علی إبطاله فی أوائل الإسلام قبل أن یدعوهم النبیء صلی الله علیه و سلم و یحتج علیهم ببشائر رسلهم و أنبیائهم به فعاند أکثرهم حینئذ تبعا لعامتهم.
بنابراین، شگفتیآور نیست که برخی از مفسران، این آیه را مقدمهای برای ورود پیامبر و مسلمانان به مدینه میدانند و بر این دعوی چنین دلیل میآورند که هیچ رویارویی مجادلهآمیزی میان مسلمانان و اهل کتاب در مکه پدید نیامده و این سوره در پایان دوران مکی نازل شده است (ابنعاشور، 1420، ج20، ص181).