چکیده:
خاندانهای شیعی در حفظ و گسترش معارف و آموزههای تشیع در تاریخ فکری این مذهب نقشی اساسی ایفا کردهاند. در تبیین این نظریه میتوان آل طاووس را به عنوان یک نمونهی عینی مطرح کرد. این دودمان از سلالهی سادات بود که در قرن هفتم هجری قمری، خدمات ارزشمندی را به جوامع شیعی ارائه داد. آل طاووس از خانوادههای پر نفوذ در آن دوره بودند که منصب نقابت را به شکل موروثی در میان خود داشتند و از این طریق منشأ خدمات سیاسی و اجتماعی سرنوشتسازی برای شیعیان شدند.
برجستهترین چهرهی این خاندان، ابن طاووس است که در سیرهی سیاسی، اخلاقی، عرفانی و تدوین آثار دعایی، تحولی جریانساز در مکاتب فقهی- حدیثی شیعه به وجود آورد و در فرهنگ شیعی عصر صفوی و به ویژه در جریان اخباری مقبولیتی در خور یافت. برادر وی، احمد بن طاووس با تبویب حدیث و ایدههای نو در رجال و درایه، به همراه فرزندش عبدالکریم، موجبات رشد مکتب اصولیان را تا حد قابل توجهی فراهم آورد. آثار متعددی از این خاندان در زمینههای فقه و حدیث، تاریخ و تراجم، مناقبنگاری، اخلاق، تفسیر، رجال و درایه موجود است که بر اعتبار جایگاه علمی آنها در نزد عالمان شیعه و تأثیرگذاری در مکاتب فکری شیعه میافزاید. تکاپوهای علمی این خاندان در زمینهی نشر و تدوین آثار ارزندهی علمی که از عصر یورش مغولان آغاز شده بود و تا دورهی صفویه را در برمیگرفت زمینههای رشد مشرب فکری تشیع را فراهم آورده است. این مقاله میکوشد تا تأثیر این خاندان را در بالندگی مکتب فکری شیعیان، بر پایهی روش تحقیق تاریخی، بررسی و بیان کند.
خلاصه ماشینی:
برجستهترین چهرهی این خاندان، ابن طاووس است که در سیرهی سیاسی، اخلاقی، عرفانی و تدوین آثار دعایی، تحولی جریانساز در مکاتب فقهی- حدیثی شیعه به وجود آورد و در فرهنگ شیعی عصر صفوی و به ویژه در جریان اخباری مقبولیتی در خور یافت.
آل طاووس یکی از این خاندانهای شیعی است که در مقطعی از تاریخ، با محوریت رضی الدین علی بن طاووس، منشأ خدمات علمی، فرهنگی و سیاسی به جوامع شیعی شدند که آثار آن در برهههای دیگر تاریخ نیز نمایان گشت.
این دو اثر از مصادر کتاب بحار الانوار مجلسی میباشند که حاکی از مقبولیت آثار ابن طاووس در عصر صفوی است(کلبرگ، 1371، ص98 و 110).
این اثر نیز در همان موضوع الیقین و مشتمل بر 105 روایت در فضایل علی (ع) به روایت 18 نفر از محدثان بوده است (ابن طاووس، 1410، ص3-6).
ری الظمان من مروی محمد بن عبدالله بن سلیمان نیز یکی دیگر از آثار ابن طاووس است که مشتمل بر فضایل امام علی (ع) به روایت عبدالله بن سلیمان حضرمی بوده است.
<H3>ادعیه و زیارات</H3> رضیالدین علی بن طاووس، برجستهترین محدث مدرسهی حله در تدوین مجامیع دعایی امامیه سهم بسزایی دارد (ابنطاووس، 1377ب، صص45- 46) و از این بعد در فرهنگ تشیع ایران در عصر صفوی و قاجار تا به امروز تأثیر عمیقی از خود به جای گذاشته است.
سید عبدالکریم بن طاووس نیز از استادان قرائت قرآن بوده و شیخ کمال الدین محمد مخرمی شاگرد او در این دانش بوده است (ابن فوطی، 1416، ج1، ص244).