چکیده:
امروزه رشد شتابان شهرنشینی، توزیع فضایی جمعیت را در پهنه سرزمین نامتوازن نموده است. تمرکز امکانات و خدمات در کلانشهرها و عدم رشد متوازن شهرهای متوسط و کوچک باعث نابرابری جمعیتی در پهنه سرزمین و اختلاف سطح طبقاتی در جوامع شده است. همچنین به نظر میرسد توزیع جمعیت در شهرها بر پایه قاعده رتبه اندازه، از خط نرمال فاصله معناداری داشته و بر مدل دیفرانسیل شهری مطابقت ندارد. این پژوهش به دنبال تطبیق مدل دیفرانسیل شهری و قاعده رتبه اندازه در شبکه شهری استان همدان با هدف ارائه راهکارهایی جهت ایجاد نظام سلسله مراتبی متوازن با تأکید بر شهرهای کوچکی است که به تازگی نقش شهر به آنها داده شده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و ماهیتی توصیفی تحلیلی بوده که از شاخص چهار شهر مهتا و فرآیند بلوغ شبکه شهری گی یر در فرآیند تحلیل بهره برده است و مطالعات برپایه اطلاعات 6 دوره سرشماری عمومی نفوس و مسکن منتهی به سال 1390 و 30 شهر استان همدان انجام شده است. نتایج حاکی از ضعف شهرهای کوچک، میانی و فاصله زیاد نخست شهر با خط نرمال در قاعده رتبه اندازه است همچنین نقاط شهری در مراحل ابتدایی رشد شهرهای میانی متوقف شدهاند به گونهای که ضعف شهرهای میانی چه از نظر تعداد چه از نظر جمعیت باعث کثرت شهرهای کوچک شده است. از طرفی بررسی جمعیت پذیری شهرهای استان و فراوانی آنها طی 50 سال اخیر نشان میدهد تبدیل روستاها به شهرهای کوچک در استان همدان سیاستی ناکارآمد بوده است زیرا طبق مدل دیفرانسیل شهری ابتدا باید به تقویت شهرهای میانی پرداخته شود سپس سیاستهای توسعه شهرهای کوچک در دستور کار قرار گیرند.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش به دنبال تطبیق مدل دیفرانسیل شهری و قاعده رتبه اندازه در شبکه شهری استان همدان با هدف ارائه راهکارهایی جهت ایجاد نظام سلسله مراتبی متوازن با تأکید بر شهرهای کوچکی است که به تازگی نقش شهر به آنها داده شده است .
شهرهای کوچک با ایجاد فرصت های شغلی غیرزراعی و ارائه خدمات مورد نیاز ساکنان ، در کاهش مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگتر نقش مؤثری ایفا میکنند و زمینه توزیع متعادل جمعیت ، امکانات و سرمایه را فراهم میآورند (٢٠٠٩ ,Rezvani) در تشریح پیشینه تحقیق لازم است در ابتدا به این نکته اشاره شود که توسط نویسندگان این مقاله تحقیق مشابهی که در آن مدل دیفرانسیل شهری و قاعده رتبه اندازه به صورت توامان ، برای سنجش رشد و بلوغ شبکه شهری انجام شده باشد یافت نشد.
جدول ٤- سلسله مراتب شهری استان همدان بر مبنای مدل رتبه – اندازه در سال ١٣٩٠ (رجوع شود به تصویر صفحه) منبع : برگرفته از نتایج ٦ دوره سرشماری عمومی نفوس و مسکن تا سال ١٣٩٠ همانطور که در جدول فوق ارائه شده است فاصله شهرهای استان همدان تا خط نرمال بسیار زیاد باشد در حقیقت نخست شهر همدان خود به تنهایی به اندازه تمام ٢٩ شهر استان جمعیت داشته و برای رسیدن به تعادل به اندازه نخست شهر خود یعنی در حدود ٥٢٥ هزار نفر مازاد جمعیت یا به تعبیری پراکنش جمعیتی ناموزون وجود دارد.