چکیده:
فهرست نسخ ههای خطی که سیاه های ساده از کتا بها بوده، تهیه و تدوین شده است. این
فهرست ها در سیر تطور تکاملی خود تا عصر اینترنت که عرضه منابع دیجیتالی است، تغییرات
متنوعی داشته است؛ درحالی که شاکله اصلی فهرس تنویسی، کتا بشناسی و نسخ هشناسی
بوده و متادیتا که به عنوان اطلاعات مدیریتی همراه مدرک و سند الکترونیک است، به نوعی
همان اطلاعات فهرس تهای کتا بهای خطی را به شکلی گسترد هتر برای ذخیر هسازی و
بازیابی اطلاعات در فضای دیجیتال به کار م یگیرد. با توجه به اهمیت و ضرورتی که نیازهای
کاربران در انتقال و نگهداری منابع و مدارک علمی در ارتباط با فضای اینترنت داشت، لزوم
استفاده از استانداردهای روز دنیا و متادیتا که به عنوان کلید سریع و دقیق دستیابی به اطلاعات
می باشد، آشکار می شود. در این نوشتار، به بررسی پیشینه فهرس تنویسی در جهان و تمدن
اسلامی پرداخته ایم و با بیان انواع رو شها و شیو ههای آن، به اصول و قواعد و استانداردهای
فهرست نویسی نیز اشاره می کنیم.
خلاصه ماشینی:
این فهرستها در سیر تطور تکاملی خود تا عصر اینترنت که عرضه منابع دیجیتالی است، تغییرات متنوعی داشته است؛ درحالیکه شاکله اصلی فهرستنویسی، کتابشناسی و نسخهشناسی بوده و متادیتا که به عنوان اطلاعات مدیریتی همراه مدرک و سند الکترونیک است، به نوعی همان اطلاعات فهرستهای کتابهای خطی را به شکلی گستردهتر برای ذخیرهسازی و بازیابی اطلاعات در فضای دیجیتال بهکار میگیرد.
شیوههای فهرستنویسی فعالیتهای فهرستنویسی در طول تاریخ با توجه به نیازها و ابزارهای روز، روند رشد و تکامل خود را طی کرده است که به طور عمده، از اسلوب یکنواختی برخوردار بوده و در کلیات، بهظاهر وحدت و اشتراکات فراوانی دارند و تفاوت در سلیقهها و جزئیات فهرستنویسی است؛ ولی از آنجا که در طول زمان و با گسترش فناوریهای روز دنیا بر دامنه اطلاعات و دادههای فراوان در جهان افزوده میشود، ضرورت ذخیرهسازی و بازیابی اطلاعات نیز بسیار مهم میگردد؛ چنانچه در فهرست کتابخانههای قدیمی، اطلاعات کلی و مجمل وجود داشت و بهمرور در عصر دیجیتال و ارتباطات، به اطلاعات جزئی و دقیقتر برای تشخیص و تعیین موارد مشابه و یا موارد تکراری در نام کتاب یا پدیدآورندگان و کاتبان نیاز بود که برای جستوجو در میان انبوه اطلاعات که در ابتدا بسیار کم و ساده بود، ضروری به نظر میرسید.
چند پیشنهاد از آنجا که فعالیتهای متنوع و متعددی در تدوین و تنظیم فهرستهای نسخ خطی در طول سالهای گذشته توسط اساتید و عالمان این کار انجام گرفته است، به نظر میرسد با توجه به نیازهای جدید فناوری اطلاعات در عصر ارتباطات باید کارگروهی از صاحبنظران و فهرستنویسان با تشکیل جلسات هماندیشی به تهیه و تولید مستندات علمی بانکهای اطلاعاتی بپردازند و بر اساس اشتراکات قواعد فهرستنویسی که با تجمیع و یکسانسازی اطلاعات فهرستنویسیهای سنّتی و نوین میتواند باشد، بانک اطلاعاتی جامع نسخههای خطی اسلامی تولید کنند؛ هرچند برخی کارهای مستقل نیز در این مسیر انجام شده است.