چکیده:
التفســیر و المفســرون نگاشــته محمــد حســین ذهبــی، از جملــه آثــار اهــل ســنّت در زمینــه تاریــخ تفســیر، روش هــا و گرایش هــای تفســیری و معرفــی و بررســی کتاب هــای تفســیری اســت. ایــن کتــاب اگرچــه مطالــب مفیــدی دربــر دارد و در برخــی مراکــز علمــی منبــع درســی شــمرده مــی شــود، گاه بــه کاســتی ها و خطاهــای فاحــش و زیان بــاری گرفتــار شــده اســت. خطاهایــی از قبیــل ادعــای آ گاه نبــودن پیامبــر صلی الله علیه و آله بــه شــماری از معانــی قــرآن و بیــان نکــردن بخشــی از معانــی آن، متهــم کــردن شــیعه بــه تاویــل قــرآن، تفســیر بــه رای شــمردن تفاســیر شــیعه، موقعیّــت ائمّـه علیه السّلام ما نــزد شــیعه، تاثیــر آراء معتزلــه در تفاســیر شــیعه، وضــع حدیــث، ارزشــمندی تفســیر موضــوع صحابــه، متهــم نمــودن شــیعه بــه جمــع بیــن ظاهــر و باطــن قــرآن. نســبت هایی کــه او بــه شــیعه داده نشــان مــی دهــد کــه وی از عقائــد و افــکار شــیعه بی اطــلاع بــوده و دربــاره شــیعه ذهنیــت نادرســت داشــته اســت. نوشــتار حاضــر بــا مــرور روش ذهبــی در التفســیر و المفســرون و بیــان برخــی آرای او می کوشــد تــا کاســتی های آن را برطــرف ســازد.
خلاصه ماشینی:
١. پيامبـر؟ و تبييـن تمـام معانـي قرآن :ذهبـي در کتـاب خـود معتقـد اسـت کـه پيامبـر؟ / التفسير و المفسرون »ذهبي « شمارٔە ٩٤-٩٣ 137 تمامــي قــرآن را تفســير نکــرد و در ايــن زمينــه رواياتــي را ذکــر مــي کند؛چــون در آن زمــان ســطح فکــري اعــراب پاييــن بــود، اغلــب ســؤالاتي کــه بعدهــا از قــرآن مطــرح شــد در آن زمــان مــورد سـؤال نبـود.
/ التفسير و المفسرون »ذهبي « شمارٔە ٩٤-٩٣ 141 تفاسير شيعه ذهبــي در التفســير و المفســرون بــه دنبــال دو هــدف اســت : يکــي ، بررســي تاريــخ تفســير و کتــب تفســيري ؛ ديگــري ، نفــي و نقــد متعصبانــه عقايــد و کتــب تفســيري غيــر أهــل ســنت ، مباحـث کتـاب چنـان نوشـته شـده اسـت کـه جبريه -أهـل حديـث و اشـعري مسـلکها- را متــن اســلام و ديگــر فرقه هــاي اسلامي -شــيعه ، خــوارج و معتزلــه - را »أهــل الاهــواء و البــدع « معرفـي مـي کنـد.
٥٦ بــا ايــن حــال ، علــي رغــم چنيــن موضعــي از امامــان ؟ در برابــر جريــان غلــو، و بــا وجــود آن کــه حتــي بــه گفتــه برخــي از دانشــمندان و عالمــان مســلمان غيــر شــيعه ، نبايــد غاليــان در انــواع گوناگون شــان جــزء فرقه هــاي اســلامي بــه حســاب آينــد و بــا وجــود تمامــي برخوردهــاي روشــن مســلمانان واقعــي و شــيعه بــا چنيــن جرياناتــي نمــي تــوان نفــوذ پنهــان و آشــکار و اثرگــذاري منفــي گوشــه اي از اظهــارات و تفکــرات آلــوده آنــان را بــه حـوزه فرهنـگ اسـلام بـه ويـژه حديـث را انـکار کرد؛زيـرا نمـي تـوان وجـود تعـدادي از روايـات غلـو آميـز در جوامـع حديثـي و تفاسـير مأثـور شـيعه را ناديـده گرفـت ، کـه هميـن امـر دسـتاويز ديگـري بـراي افـرادي امثـال ذهبـي قـرار گرفتـه اسـت تـا شـيعه را متهـم بـه نگـرش تقديس آميـز / سال بيست و چهارم 144 نقد و معرفي دربـاره امامان شـان کننـد و بگوينـد کـه شـيعيان همسـوي خواسـته و اعتقـاد خـود و بـا نـگاه تقديس آميــز بــه امامان شــان قــرآن را تفســير و تأويــل مي نماينــد .