چکیده:
یکی از انواع مهم ادبی، ادب حماسی است و آنچه شالودة قصص حماسی را در جهان تشکیل
داده، بنمایه های اساطیری است که در حین روایت دچار دگرگونی های بنیادین شده اند. با این وجود،
در جهان بینی پیچیدة حماسه ها میتوان انعکاسی از تفسیر ناخودآگاهانة روی دادهای هستی را
مشاهده کرد و به لایه های تودرتوی متون حماسی راه یافت. از این دیدگاه، تحلیل آثار حماسی هر
ملت و بنمایه های اسطورهای آنها، شیوة مهمی برای خودشناسی و وسیله ای برای درک ارتباط یا
پیوند میان مردم و اقوام مختلف با یکدیگر است. اسطوره های باروری یکی از پایه های بنیادین همة
اساطیر جهان است. این پژوهش، با مقایسة تحلیلی- تطبیقی برزو و رامایانا به عنوان انسان گیاه و
تبلور ایزدان نباتی، به بررسی خویشکاریهای ایزد نباتی شهیدشونده و انطبا آ نها با حماسة
رامایانا و برزونامه پرداخته و مراحل تولد، مرگ نمادین، نوزایی و حیات مجدد و نیز پیوند با سایر
نمادها و رمزهای گیاهی را در این دو منظومه کاویده است. همچنین با توجه به ریشه های مشترک
اقوام هندوایرانی، نشان داده است علیرغم این که منظومة حماسی برزونامه در سرایش متاخر است،
درونمایة داستان برزو بسیار کهن و برخاسته از ناخودآگاه جمعی ملت پدیدآورندة آن است و
شخصیت قهرمان آن در خاطرة ازلی این قوم میزید.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش، با مقایسة تحلیلی- تطبیقی برزو و رامایانا به عنوان انسانگیاه و تبلور ایزدان نباتی، به بررسی خویشکاریهای ایزد نباتی شهیدشونده و انطباق آنها با حماسة رامایانا و برزونامه پرداخته و مراحل تولد، مرگ نمادین، نوزایی و حیات مجدد و نیز پیوند با سایر نمادها و رمزهای گیاهی را در این دو منظومه کاویده است.
مرگ و زندگی مجدد اوزیریس (Osiris)، خدای گیاهی میرنده و ایزیس (Isis)، خواهر و همسر او در اسطورههای مصر (همان: 90) و بازگشت پرسفون (Persephone)، ایزد بانوی جهان تاریکی در اساطیر یونان از جهان مردگان به روی زمین که باعث باروری جهان در بهاران میشود نیز از مظاهر این اسطوره است.
عنصر مظلومیت و شهادت که در اغلب روایات ایزدان گیاهی وجود دارد، در این داستان نیز به صورت کشته شدن مظلومانۀ سهراب و به ویژه تولد برزو پس از مرگ پدر نمایان میشود (برزونامه، 1387: 65/10).
سیتا در کنار رود کنگ به ریاضت مشغول میشود و در هنگام بارداری تن خود را در آن میشوید (همان: 18) و برزو نیز برای سفر سرنوشتسازش از سرزمین شنگان به سوی ایران، از دریای چین عبور میکند (برزونامه، 1387: 37).
تطبیق مراحل تولد، زندگی، مرگ موقت و رستاخیز و نوزایی و زندگی مجدد قهرمانان هر دو منظومه با الگوی ایزد نباتی شهیدشونده و وجود خویشکاریهای ایزد گیاهی در این دو منظومه نشان از این دارد که برزونامه در ناخودآگاه جمعی ملت پدیدآورندۀ آن وجود داشته و آیین گرامیداشت خدای شهیدشوندۀ گیاهی علاوه بر داستان سیاوش در منظومههای حماسی پس از شاهنامه و نیز در روایات عامیانۀ پس از اسلام نیز رواج یافته است.