چکیده:
یکی از جلوههای درخشان صحیفة سجّادیّه پیوند این کتاب شریف با قرآن کریم است. هدف این جستار، به تصویر کشیدن انس و همنشینی امام سجّاد(ع) با قرآن کریم و نیز اثرپذیری عمیق آن حضرت(ع) از کلام وحی در دعای اوّل تا هفتم صحیفة سجّادیّه است. ضرورت این پژوهش، هویداسازی یکی از انواع تعامل گنجینة حدیثی شیعه با قرآن کریم، از رهگذر بررسی گونهشناسی اقتباس و کارکردهای گوناگون این گونهها در بافت متنی صحیفة سجّادیّه میباشد. بدین منظور، با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی این عنصر ادبی پرداخته شدهاست. گونههای مقتبس قرآنی در هفت دعای اوّل صحیفة سجّادیّه عبارت است از: اقتباس کامل، جزئی، متغیّر، اشارهای و استنباطی. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که پربسامدترین گونه، اقتباس متغیّر و دشوارترین نوع، از حیث تشخیص، اقتباس استنباطی است و انگیزة کاربست این گونهها برای تعلیل، تأکید، تفسیر و توضیح، تهلیل و تحمید و جری و تطبیق است و گاه کارکرد ترکیبی دارد.
خلاصه ماشینی:
هدف این جستار، به تصویر کشیدن انس و همنشینی امام سجاد(ع) با قرآن کریم و نیز اثرپذیری عمیق آن حضرت(ع) از کلام وحی در دعای اول تا هفتم صحیفة سجادیه است.
1ـ مبانی مفهومی تحقیق با توجه به موضوع انتخابی، ضرورت دارد تا تعریف اقتباس از نگاه متقدمان و متأخران واکاوی شود و با عنایت به اینکه در این تحقیق، بازخوانش اقتباس قرآنی در میراث شیعی مد نظر است که یادگار امام چهارم شیعیان میباشد، لذا شایسته است به دورنمای ادبی صحیفة سجادیه نیز اشاره شود.
حضرت در تأیید کلام و روشنگری و اقناع مخاطب از حقیقت سخن خویش، آیهای از کلام وحی را اقتباس مینماید و این گونه میفرماید: «تقدست أسماؤه، و تظاهرت آلاؤه، لا یسأل عما یفعل و هم یسألون: نامهای او پاک است (و او بری از نقص) و نعمتهای او پیدرپی، در آنچه [خدا] انجام میدهد، چون و چرا راه ندارد، و[لی] آنان [انسانها] سؤال خواهند شد» (صحیفة سجادیه/ د1).
امام(ع) در پیشگاه الهی، بهترین پاداشها را برای آنان خواستار است و در مقام تعلیل و توجیه این نگرش و توجه خاص به «تابعین»، جزئی از آیة مبارکة قرآن را اقتباس مینماید و چنین دعا میفرماید: «اللهم و أوصل إلی التابعین لهم بإحسان، الذین (یقولون ربنا اغفر لنا و لإخواننا الذین سبقونا بالإیمان( (الحشر/ 10) خیر جزائک: خدایا!