چکیده:
روایات اساطیری همواره با اشارات و دلالتهای رمزگونه و رازآلود همراه بوده است. یکی از این امور شگفتیآفرین، دگردیسی موجودات و پدیدهها به یکدیگر است. دگردیسی به معنای تغییر شکل ظاهری و اساس و هویت شخص یا چیزی با استفاده از نیروی ماوراء الطبیعی است. اسطورههای خدایان و ایزدان ایرانی که به مدد قدرت تخیل انسان خلق میشوند، میتوانند به صورتها و اشکال مختلفی به خصوص شهریاران و پهلوانان زمینی مبدل گردند. تا کنون دربارة دگردیسی پدیدههای اساطیری و تحلیل آنها و همچنین در مورد اسطوره آرش کمانگیر، کتابها و مقالات متعددی نوشته شده است. منظومه آرش، سروده سیاوش کسرایی به دلیل بازآفرینی و بهرهگیری از اصول میترائیسم و اسطوره ایزد مهر و انطباق آن با شرایط جامعه عصر شاعر از چندگانگی رمزآمیزی برخوردار است. از این رو ضرورت دارد در این مقاله با نگاهی نوآورانه و عمیق به این منظومه ابتدا جنبهها و موارد دگردیسی اسطوره ایزد مهر به آرش بررسی شود، آنگاه به فراخور اندیشه شاعر، موارد تطبیقی با وضعیت جامعه عصر او واکاوی گردد. نگارندگان در این پژوهش که نشان دادهاند قدرت شگفتانگیز آرش در دفاع از وطن و شکستن بنبستها و تحقیر دشمن با استفاده از ابزار خاص اهورایی ناشی از این دگردیسی بوده و توانسته کارکرد مشابهی در عصر شاعر داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
سپس با بررسی برخی از اصول آیین میترائیسم دربارة ایـزد مهر و همچنین ویژگیها و خصوصیات آرش کمانگیر در منظومـه سـیاوش کسـرایی بـه این مهم دست یافتند که پهلوان مردمی ، آرش کمانگیر، تبلـور و تجسـم ایـزد مهـر و در حقیقت صورت دگردیسییافتۀ وی است کـه تـا کنـون پژوهشـگری از ایـن منظـر ایـن منظومه را بررسی نکرده است .
بـرای نخستین بار در یشت ها (تیریشت - کرده ٤ بند ٦) به داستان آرش به صـورت مشـبه بـه یک تشبیه اشاره شده است : تشتر، ستارة رایومند را میستایم که شتابان به سوی دریـای «فـراخ کـرت » بتازد، چون آن تیر در هوا پران که «آرش » تیرانداز- بهترین تیرانـداز ایرانـی از کوه «ایریوخشوث » به سـوی کـوه «خوانونـت » بینـداخت .
همچنین اکبری مفاخر بر این باور است که «اسطوره آرش از اهورامزدا آغاز میگـردد و به شیوه های گوناگون و پرداخت های دیگرگونه ، دگرگونی مییابد که خـود بـه دو اسـطوره «آرش کمان گیر» و «نوبارانی» شناخته میگردد، تا آنجا کـه در شـاهنامه ثعـالبی و آخـرین روایت پهلوی آن ، اسطوره آرش و نوبارانی یکی میگردد» (اکبری مفاخر، ١٣٨٣: ٦٣).
Besigheim ایزد مهر به چوپانی نیرومند دگردیسی و تغییر شکل یافته است ، با بازتـاب آن در منظومـه آرش کمان گیر سیاوش کسرایی، به نقش چوپانان دراین آیین اشاره شده است .
در این داستان هم سرنوشت آرش چنان است که گـویی پس از انجام مأموریت خود که همانا یاری و گاه نجـات مـردم از دشـواریهـا اسـت ، بـه آسمان عروج میکند.