چکیده:
صدرا از فلسفه میپرسد و ماهیت آن را مورد تامل قرار میدهد. نگاه صدرا به فلسفه یک نگاه تقلیدی نیست که از فلاسفهی قبل از خودش اخذ کرده باشد و بدون تفکّر در باب ماهیت آن، پذیرفته باشد. پاسخ صدرا به پرسش «فلسفه چیست؟» از بطن یک تامل بیرون آمده است. صدرا فلسفه را استکمال نفس انسان میداند، و به تعبیر متفاوت، شدن انسان چونان نظم عقلی عالم. این شدن و صیرورت در گشتوگذار وجودی میان سه قطب رخ میدهد: وجود، موجود و انسان. انسان در پرسش از وجود، هم با خود هستی درگیر میشود و هم با ماهیت و حقیقت موجودات و هم با ماهیت و تقدیر وجودی خودش. فلسفه نفس همین پرسش و همین مواجههای است که یکی پس از دیگری فراروی انسان تکوین مییابد. نگاه صدرا به فلسفه، نور و پرتوی بر کلّ فلسفهی او میافکند بهنحویکه شاهراه تفکرش را در نگاه به فلسفه نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
"این سه عنصر ذیل در نخستین نگاه صدرا به فلسفه ظاهر میشود و در تاروپود تفکر او به اشکال گوناگون تحول و صیرورت مییابد: وجود، انسان، حقیقت/ ماهیت موجودات.
حال اندکی به تفصیل باید پرسید: «هستی» در تفکر صدرا چیست؟ یا، صدرا با هستی چگونه مواجه شده است؟ نوع پاسخ به این پرسش، وضع انسان را نیز از حیث هستیشناختی مشخص خواهد کرد، امری که صدرا در اولین نگاه به فلسفه از آن سخن گفت.
وجود چیست؟ صدرا در شاهد نخست میگوید: هستی، نفس عینیت آشکار است، یعنی هستی هست و به عنوان بنیاد در خارج ظهور و حضور دارد.
1 کوتاه اینکه، برآمدگه بداهت مفهوم وجود، بداهت عینی وجود میباشد، اما این بداهت در حقیقت به معنای شدت ظهور و تجلی ناب هستی است.
باری عمومیت وجود از یکسو و تشخص ذاتی وجود و از جانب دیگر، بدان معنا است که هستی ذاتا هم مابهالاشتراک موجودات میباشد و هم مابهالامتیاز: هستی از آن حیث که در خود باقی میماند، وحدت میبخشد؛ اما از آن حیث که در حدهایش میگسترد، منشأ تمایز میگردد.
معرفت برای نخستین بار با رخداد لحظه به لحظهی وجود آغاز میگردد: اولویت فعل وجودی نسبت به ماهیت، تصور وجود را به عنوان حضور مطرح میسازد و همین در معرفتشناسی همچون اتحاد فاعل مدرک(در سه مرحله و درجه خود یعنی حسی و خیالی و عقلی) و شیء مدرک بیان میشود؛ و نیز در نزد متفکر شیعی تأمل و تعمق را در مورد شناخت امام ممکن و میسر میسازد، زیرا حضور، مستلزم صفت ممیزه امام همچون ولیالله(وجود شاهد و وجود حاضر او) است، و بالاخره حضور، ما را به سمت یک مابعدالطبیعهی روح و روح القدس خلاق هدایت میکند."