چکیده:
شیخ احمد احسایی(د. 1241 ق/1825م) در دورة قاجار با استفاده از منابع معرفتی چهار جنبش فکری: صوفیه، فلسفه، اخباری و اصولی درصدد برآمد نحلة جدیدی تاسیس کند و بین اصول عقاید مکتب شیعه وحدت و همدلی ایجاد کند؛ اما این نحله که به شیخیه موسوم گردید بر دامنة اختلافات درونی شیعه افزود و حتی خود احسایی از سوی برخی از علمای شیعه تکفیر شد. پس از مرگ سید کاظم رشتی، یکی از شاگردان او، حاج محمد کریم خان،پسر حکمران کرمان، ابراهیم خان ظهیرالدوله (حک:1218ـ 1240ق/1803ـ 1824م) با توضیح و تبیین یکی از اصول اعتقادی مکتب شیخیه یعنی رکن رابع موفق شد شاخة شیخیة کرمان را پدید آورد. این فرقه نوظهور به زودی پیروانی در کرمان و برخی توابع آن به دست آورد که تا پایان عمر قاجاریه در تحولات محلی موثر واقع شدند.ابراهیم خان ظهیرالدوله به سبب علاقة شدیدی که به افکار و اندیشههای شیخ احمد احساییداشت از مریدان وی گردید، سپس فرزندان و دیگر اعضای خاندان وی به این طریقه تمایل یافتند.ابراهیم خان ظهیرالدوله نخستین حاکمی بود که پس از قتل و غارتهای آغا محمدخان منشا خدمات عمرانی و رفاهی در کرمان و دیگر شهرهای این ایالت گردید. این خاندان با تصاحب اراضی کشاورزی و حفر کانالهای آبرسانی و قنات تحول عمدهای را در عرصة مالکیت اراضی کشاورزی و تولید داشتند. مضافا آنکه برخی از افراد این خاندان شیخی مسلک به حکمرانی این ایالت منصوب شدند. تجار شیخی نیز با تاسیس برخی از مراکز تجاری و قیصریه نیز به نوبة خود سهم قابل توجهی در رونق بازار و حیات اقتصادی این ایالتداشتند. برخی از طبیبان ماهر و چیره دست کرمانی از خاندان شیخی مسلک ابراهیمی بودند. نیز برخی دیگر از افراد این خاندان برای اولین در کرمانمرکز بهداشتی و درمانیتاسیس نمودند که خوداز شاخصههای مهمرشد عمومی سلامت افراد جامعه به شمار می رود.از دیگر خدمات رفاهی که به وسیلة این خانداندر این شهر انجام گرفت میتوان به اولین عکاسخانه و احداث خطوط تلگراف و راههای ارتباطی اشاره نمود.
خلاصه ماشینی:
"کرمان ،شیخیه ، شیخ احمد احسایی، حاج محمد کریم خان ،تحولات اقتصادی ، تحولات اجتماعی ابراهیم خان ظهیرالدوله ، بیمارستان نوریه ، عکاس خانه ، تلگراف خانه مقدمه زمینه های فکری و عقیدتی شکل گیری مکتب شیخیه در ایران عصر صفویه به رغم رسمیت بخشیدن به تشیع اثنیعشری و فراهم آوردن رشد آن ، با اختلاف نظر و منازعات فکری فقهای شیعه نیز همراه بود که بر جریان کلام وفقه این فرقه تأثیرات بسزایی نهاد.
این مقالات اگر چه به جهت روش و تحلیل های قابل ملاحظه در خور اعتنا و توجه هستند؛ اما مؤلف ضمن تشریح زمینه های شکل گیری فرقۀ شیخیه و مراحل تکوینی و انشعابات آن و نیز دیدگاه ها و آراء کلامی و اعتقادی فرقۀ شیخیه تنها با اشاره ای موجز به اقدامات حاج محمد کریم خان در جهت تأسیس و ترویج فرقۀ شیخیه در کرمان ، بسنده کرده است .
از آنجا که زمین در دورة قاجار مهم ترین منبع تولید کنندة محصولات صادراتی برای کسب درآمد بود( فوران ، ١٣٨٦: ١٨٩)هرچند گزارشی که نشانگر فعالیت های کشاورزی شیخیه باشد دردست نیست ؛ اما از آنجا که خاندان ابراهیمی با در اختیار داشتن اراضی وسیع کشاورزی از پشتوانه ای اساسی برای حفظ و تداوم اعتبار و نفوذ سیاسی خود در کرمان برخوردار بودند تا بدان حد که از ارکان اقتصاد محلی محسوب می شدند."