چکیده:
ارمینیه به عنوان یکی از مهمترین بخشهای منطقۀ قفقاز به علت قرار داشتن بر سر راه جاده ابریشم و مرزهای جهان اسلام با دارالکفر، همواره نقش بارزی در تاریخ تحولات این منطقه ایفاء نموده است. با وجود اینکه ضعف ناشی از نبود مدارک و اسناد آماری در تاریخنگاری اسلامی همواره یکی از موانع عمده برای تشریح جغرافیای اقتصادی ارمنستان و دیگر مناطق مختلف تحت سیطرۀ جهان اسلام بوده است؛ اما اشارات اجمالی و گاه ناچیز جغرافیدانان و سفرنامهنویسان ایرانی و مسلمان نیز نتوانسته این ضعف موجود را مرتفع نماید. این پژوهش درصدد است تا با رویکردی توصیفی و تحلیلی که اساس آن بررسی آثار جغرافینویسان و مورخان ایرانی و عرب قرون اولیه هجری است، ضمن بررسی جغرافیای اقتصادی این منطقه، به شناسایی و تبیین عوامل اثرگذار بر این قضیه بپردازد. یافتههای تحقیق نشان میدهد که با وجود تهاجم پیاپی اقوام بیگانه به سرزمین ارمینیه و تأثیرات مخرّب آن در اقتصاد این منطقه؛ اما برخی ویژگیهای اقلیمی و طبیعی مساعد همچون وجود دشتهای وسیع و حاصلخیز، ناهمواریهای بسیار مرتفع و غنی از معادن، دریاچهها و رودهای گوناگون سبب شده است تا زمینههای لازم جهت تولید انواع صنایع دستی، محصولات کشاورزی و باغی، پرورش کرم ابریشم، پرورش دام و حیوانات بارکش قوی و زیستِ برخی گونههای نادر ماهیان آبزی و صدور آنها به دیگر مناطق جهان اسلام و شکوفایی اقتصادی و توسعه بازرگانی و تجاری ارمینیه گردد.
خلاصه ماشینی:
"یافته های تحقیق نشان می دهد که با وجود تهاجم پیاپی اقوام بیگانـه به سرزمین ارمینیه و تأثیرات مخرب آن در اقتصاد این منطقه ؛ اما برخی ویژگی هـای اقلیمـی و طبیعـی مـساعد هم چون وجود دشت های وسیع و حاصل خیز، ناهمواری های بسیار مرتفع و غنی از معادن ، دریاچه هـاو رودهـای گوناگون سبب شده است تا زمینه های لازم جهت تولید انـواع صـنایع دسـتی ، محـصولات کـشاورزی و بـاغی ، پرورش کرم ابریشم ، پرورش دام و حیوانات بارکش قوی و زیست برخی گونه های نادر ماهیـان آبـزی و صـدور آنها به دیگر مناطق جهان اسلام و شکوفایی اقتصادی و توسعه بازرگانی و تجاری ارمینیه گردد.
از جمله برخی ویژگی های عجیب و غریبی کـه به این دریاچه نسبت داده شده است ، این که برخی جغرافی نویسان دربارة ان چنین نوشـته انـد: در ایـن دریاچه در ده ماه اول سال هیچ اثری از ماهی ، قورباغه و خرچنگ نیست و در دو مـاه آخـر سـال همـۀ اینها در آن یافت می شودو چنان زیاد است که می توان با دست آنها را صید کرد(حموی ، ١٣٨٣: ٤٤٨/١ و٣٠٤/٢؛ دمشقی ، ١٣٨٢: ١٧١؛ قزوینی ، ١٣٧٣: ٦٠٣).
کشاورزی ، دامپروری و صنایع تولیدی بردعه یکی از مهم ترین شهرهای ارمینیه است که برخی جغرافی نویسان کـه از ایـن شـهر دیـدن کرده اند، آن را در صفا، فراخی و فراوانی کشت ، میوه ، درخت و چشمه و هم چنین فراخی نعمت و خـوبی موقعیت و داشتن درآمدها، بازارها، کارون سراها، خانات و خانه ها، گرمابه هاو اموال و تجارت ها بی نظیـر معرفی نموده اند(ابن حوقل ، ١٩٦٧: ٣٣٧)."