چکیده:
هجوم های مکررشاه تهماسب به قفقاز و گرجستان پیامده های بلند مدت و کوتاه مکدتی برای حکومت صفوی درپی داشت.شاه تهماسب در نگرش خود به قفقاز در حقیقت همان سیاست اجداش را در آن مناطق دنبال می کرد. او پس از فراغت از جنگ با ازبکان و انعقاد صلح طولانی با سلطان عثمانی به دنبال تقویت بنیه مالی وبالابردن روحیه نظامی سربازانش توجه ویژه ای به قفقاز داشت. هرچند شاه تهماسب علاوه بر عوامل فوق در نظر داشت با فتوحات خود در قفقاز و گرجستان علاوه بر عوامل یادشده، نیروهای جدیدی را وارد ساختار اداری و نظامی صفویه کند. این نیروهای جدید در اواخر سلطنت شاه تهماسب و عصر شاه عباس اول به عنوان مهمترین ارکان حکومت صفوی تبدیل شدند. در عصر شاه عباس اول ایجاد جریانی موسوم به «نیروی سوم» توسط وی و قدرتیافتن آنها از پیامدهای مهم دیگر فتوحات شاه تهماسب به قفقاز و گرجستان بود. پژوهش حاضر با روش مطالعات توصیفی - تحلیلی صورت می پذیرد.نگارنده در این پژوهش در نظر دارد با مطالعه منابع مهم عصر صفوی و همچنین تحقیقات جدید، موضوع یاد شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"لوارصـاب فرمـانروای کارتیـل ، مهمترین دشمن شاه صفوی در سرزمین های گرجستان بود، ایـن بارگرجیـان بـرای ایـن کـه متحمـل زیان های کمتری شوند به کوه ها و جنگل ها پناه بردند، اما قزلباشان بسیاری از آنها را « به تیغ بی دریغ جهاد گذرانیدند»(٢) ( اسکندر بیک ، همان : ٨٧ ؛ روملو، همان :٣٨٠ )سپاهیان شاه در این جنـگ نیـز علاوه بر اموال فراوان ، زنان و فرزندان گرجی را به اسارت گرفتند.
ق ١٥٥٥ میلادی، روابط بین ایران و گرجستان اندکی رو به آرامش نهاد، زیرا برخی از برخوردهـای شـدید گذشته ریشه در تحولات عثمانی نیز داشت ، اما پس از ایجاد صلح و واگذار شدن رسمی ایالات کارتیل ، کاخت ، مسق ، اردهان ، آخسقه و قراجه به ایران ،( اسکند بیک ترکمان ، همان : ٨٧) شاه تهماسب از ایـن شرایط ایجاد شده راضی بود، از سوی دیگر وی طی چهار لشکرکشی بزرگ خود به قفقـاز و گرجـستان توانسته بود در ایالت های مسیحی نشین غنایم مادی و انسانی زیـادی بـه دسـت آورد و از آنهـا جهـت ترمیم اوضاع اجتماعی، اقتصادی و اداری استفاده کند.
قزلباشـان بـه دلیل این که خود را معمار اصلی حکومت صفوی میدانستند و از قـدرت نظـامی نیـز برخـوردار بودنـد، حاضر به واگذاری قدرت سیاسی و اداری به ایرانیان نبودند، بنابراین در عصر شاه اسماعیل اول برخی از دیوانسالاران نظیر امیریار احمد اصفهانی ( نجم دوم ) و غیره در نبرد قدرت با قزلباشان به قتل رسیدند، هر چند نجم دوم در جنگ کشته شد، اما بهانۀ اصلی مرگ او به دست از بکان عدم همراهی قزلباشـان با وی به عنوان فرمانده شاه بود."