چکیده:
موضوع اصلی این تحقیق بررسی دو سده مهم تاریخ ایران یعنی سده های سوم و چهارم هجری قمری
است. قرون پرفراز و نشیب با چندین حکومت و دولت متفاوت و همزمان و تغییرات مهم جامعه
ایرانی در جهت تثبیت هویت ایرانی و ایجاد نظامات خاص ملی و مذهبی از تشکیل اولین حکومت
مستقل تا رویارویی مستقیم با خلافت و حتی تنفیذ خلافت با قدرت نظامی سرداران فارسی و بالاخره
تئوریزه کردن سلطنت ایرانی ذیل مقام خلافت چنانکه در ایام حاکمیت سلاجقه واقع شده ا ست. از
دیگر سوی ایرانیان با انتخاب و تقویت فرهنگی و علمی زبان فار سی، مذهب شیعه و آداب و ر سوم
ایرانی نظامات و بنیادهای ملی، دینی و اجتماعی خویش را خارج از قلمرو و اراده سیاست گزاران
خلافت سیاسی عربی عباسیان تقویت، بنیاد و پی گرفته که در ذیل بررسی مختصر دوره های تاریخی
خواهد آمد. این تحقیق به روش کیفی و با تکنیک علمی تاریخی با بررسی دوره های مختلف تاریخی
تنظیم و یافته ها بر اساس کورنولوژی تنظیم یافته است.
خلاصه ماشینی:
از دیگر سوی ایرانیان با انتخاب و تقویت فرهنگی و علمی زبان فارسی، مذهب شیعه و آداب و رسوم ایرانی نظامات و بنیادهای ملی، دینی و اجتماعی خویش را خارج از قلمرو و اراده ســـیاســـت گزاران خلافت سیاسی عربی عباسیان تقویت ، بنیاد و پی گرفته که در ذیل بررسی مختصر دوره های تاریخی خواهد آمد.
لیکن نباید از این نکته غافل بود که تشکیل حکومت ایرانی و فرهنگ دوست سامانی، هرچند دوستار و مطیع خلافت و ســـنی مذهب ، در این دوره از تاریخ ایران حائز اهمیت فراوان بود، این نکته نیز میبایست ذکر گردد که آل سامان همچنانکه متصور است چندان به مخالفان خلافت سخت نمیگرفتند (ناصــری داوری، ١٣٢٨: ٩٣) و دشــمنی آنان با علویان طبرســتان نیز کشــمکش ســنتی برای قدرت محسوب میگردد.
سیستان که سالهای متمادی مرکز شـورش خوارج علیه حکومت اموی و عباسـی بود در دوره حکومت یعقوب لیث صـفاری به مرکزی برای ترویج و احیای روح اســـتقلال خواهی ایرانیان و ســـتیز با خلافت بغداد مبدل شـــد و در دوره سامانیان (٢٧٩-٣٧٩ ق / ٨٩٢-٩٩٨ م ) عنصر ایرانی علاوه بر تلاش و حمایت علمی، فکری، فرهنگی از این خاندان (آل سامان ) توانست ضمن ترویج و توسعه زبان فارسی به دستاوردهای مهمی در جهت تکمیل و توسعه دیوانسالاری ایرانی و استقرار آداب و سنن ملی ایرانیان دست یابد همچنانکه در دوره غزنویان ترک تبار (٣٥١-٥٨٢ ق / ٩٦٢-١١٨٦ م ) نیز ترویج و توسعه زبان فارسی و دیوان سالاری و آداب و سنن ملی ایرانیان همچنان تداوم یافت و در دوره سلاجقه (٤٢٩-٥٩٠ ق / ١٠٣٧-١١٩٣ م ) به اوج تعالی و شکوه خود نزدیک شد.