چکیده:
زمینه و هدف: سفینه تبریز، نسخه خطی با ارزشی از وضعیت عمومی علم در تبریز قرن هشتم قمری است که در دوران رکود علمی پس از حمله مغول و احتمالا با هدف احیای آثار در معرض نابودی، جمعآوری شده است و تا حدودی وضعیت طب سنتی را که از کجاها تاثیر پذیرفته و کدام اولویتها را در روش پیشگیری و درمان توصیه کرده، بازگو میکنند و به هدف نگارنده که بررسی سابقه طب سنتی در ایران است، مدد میرساند.
مواد و روشها: با توجه به روش تحقیق اسناد و آثار تاریخی، نگارنده پس از شناسایی و بازنویسی آثار به توصیف مکتوبات مربوط به طب سنتی پرداخته و با کمک آثار متناظر هم عصر به تحلیل آنها اقدام کرده است. تمام منابع مورد استفاده، در فهرست منابع ذکر شده است.
یافتهها: سفینه تبریز، حاوی رسالههایی در طب سنتی با موضوع بهداشت و پیشگیری، درمان جسمی و روحی، معرفی انواع داروهای طبیعی است. کاتب سفینه فقط در بعضی از رسالههای طبی منبع اخذ خود را ذکر کرده است. سیزده رساله مفصل و مجمل طبی که غالبا به شکل جدول تنظیم شدهاند.
نتیجهگیری: در موضوع بهداشت و پیشگیری، میراث ایران و روم تاثیرگذار بوده و توجه به نوع تغذیه مهم بوده است. در خصوص درمان نه تنها به درمان فوری توجه میشده، بلکه طب سنتی در این دوره نیز بر مزاج شناسی استوار و احتمالا تحت تاثیر نگارشهای قرن ششم قمری خصوصا «فرخنامه» جمالی یزدی بوده است. سفینه تبریز حکایت از تاثیر فضای فرهنگی و اجتماعی بر روند پذیرش روش درمان از سوی مردم دارد، زیرا فضای صوفیانه حاکم میان عوام و عقاید خرافی در رشد نوع خاصی از روان درمانی موثر بوده است. علم الفراسه در روانشناسی اهمیت داشت و در داروسازی به تاثیر درمانی کانیها و احجار و خواص غلات و معطرات عنایت ویژهایی میشده است.
خلاصه ماشینی:
"لازم به ذکر است، سیزده رساله از مجموع دویست و نه اثر موجود در گنجینه فوقالذکر، در خصوص مسائل پزشکی و درمانی است که در تفکیکی جزئیتر، سه رساله کلمات بزرگمهر، وصایا تیاذوق الحکیم للکسری انوشروان و جدول کیفیت استعمال غذاهای موافق و احتراز از اغذیه ناموافق بر حسب ماههای رومی در باب حفظ تندرستی هستند و دو رساله «برءالساعه» و «بعض المسایل الطبیه» در مورد شناخت و درمان بیماریها و پنج رساله «خواص غلات»، «خواص معادن کانی»، «خواص معطرات»، «خواص الأحجار و غیرها» و «کتاب فی الطب» در زمینه بیان خواص دارویی و سه رساله در علم فراست، دلایل اعضا و غیرهها و اختلاج هم در حوزه رواندرمانی هستند.
دانشمندانی چون رازی، ابن سینا، ابن رشد و جز اینان به بحث درباره علم الفراسه پرداختند و برخی از آنان نیز رسالهها و کتابهایی مستقل در این موضوع تألیف نمودهاند (13) این رساله نیز مانند سه رساله پیاپی پس از آن، با کتاب «فرخنامه» مشابهت دارد، هرچند خود ابوالمجد به منبع مورد استفاده خود اشارهای ننموده است، اما کتاب در علم فراست که سوم محرم سال 723 مصادف با چاشتگاه روز سهشنبه کتابت شده، تقریبا منطبق با فصل دوم از مقاله هشتم فرخنامه جمالی یزدی است (7).
Tehran: Offset by Institute for the Study of Medical History of Islamic Medicine; 2003.
This cross-sectional study includes the year 1910 (the publication year of the first women's newspaper, in line with medical issues) up to the year 1928 (creation of the first school of midwifery which was practiced educational technology) that reviewed 68 articles which were published in the women’s newspaper."