چکیده:
توحید ربوبی از مهم ترین مباحث اعتقادی در بین بسیاری از ادیان، به ویژه اسلام است که التزام و عدم التزام به آن شاخصه ای مهم در تمایز برخی فرقه ها، همچون معتزله از دیگر فرقه های مسلمانان می باشد. از طرفی بررسی اصول و ریشه های این مقوله در روایات معصومین علیهم السلام از اهمیت وافری برخوردار بوده، بسیاری از مبانی کلامی امامیه بر همین میراث روایی ائمه علیهم السلام استوار می باشد.
معارف والای عرفانی، کلامی و فلسفی صحیفه سجادیه از دیرباز تا کنون هدایتگر اندیشمندان مسلمان، خصوصا علمای شیعه بوده است؛ به عنوان نمونه، مظاهر توحید ربوبی مانند: توحید در حاکمیت، تشریع، رازقیت، ولایت، مغفرت، شفاعت و هدایت، فراوان در ادعیه و مناجات های امام علیه السلام مشاهده می گردد. حضرت علیه السلام در قالب دعا، معارف عمیق عقلی را در جو خفقان آمیز بنی امیه برای هدایت انسان های تشنه معرفت بیان کرده است.
The Unity of Divine Lordship is among the most significant ideological discourses in many religions، especially Islam، the commitment or non-commitment to which is an important index in distinction of some sects such as the Mu‘tazilites from other Muslim sects. In one respect، the study of the principles and roots of this discourse in the Infallible Imams’ (A.S.) narrations is of high importance and most of the theological principles of Imāmiya are based on this very narration heritage of the Imams (A.S.).
The sublime mystical، theological، and philosophical doctrines (ma‘ḥrif) of Ṣaḥīfat al-Sajjādiyya have since early times till now guided the Muslim thinkers، and in particular، the Shī‘a scholars. For instance، the manifestations of the Unity of Divine Lordship such as unity in sovereignty، legislation، sustenance، guardianship (wilāya)، forgiveness، intercession، and guidance are frequently seen in supplications and whispered prayers of Imam al-Sajjād (A.S.). The Imam (A.S.) has elucidated the profound rational doctrines in the Umayyad’s suffocating atmosphere for the human beings yearning for doctrinal knowledge.
خلاصه ماشینی:
حضرت در بسیاری از بخشهای صحیفه سجادیه به «توحید ربوبی» اشاره میکند؛ گاهی در ضمن دعا برای فرزندان خویش به این مرتبه از توحید میپردازد 1 ، همچنین زمانی که ماه را نظاره میکند 2 ، گاهی در اثنای دعا برای سربازان و مرزداران حکومت اسلامی 3 و حتی هنگامی که به خلقت خویش نظر میافکند 4 ، همه و همه را تحت تدبیر خداوند متعال بر میشمرد.
چنین تقدیمی مفید اختصاص و انحصار است، بنابراین حضرت تنها مدبر عالم هستی را خداوند متعال میداند و از طرفی اشاره لطیفی به علم مطلق مدبر عالم به موجودات دارد؛ زیرا خلق و تدبیر موجودات متوقف بر شناخت تفصیلی آنها از نظر کمیت، کیفیت و دیگر حالات ممکنات میباشد، در غیر این صورت خلق و تدبیر مستلزم ترجیح بلا مرجح خواهد بود که محال است (همو، 7/373).
(ابن منظور، 1414: 3/263) بنابراین منظور امام از عبارت بیان شده، این است که حکمرانی خداوند متعال بدون هیچگونه مانعی جریان دارد و در عالم هستی فقط حکم اوست که تحقق بیقید و شرط دارد؛ پس همه احکام در برابر حکم الهی مغلوب و مقهورند و این چیزی جز «توحید در حاکمیت» نیست.
حضرت در دعای 46 صحیفه سجادیه سلطنت و حکومت الهی را بیپایان معرفی میکند و هر گاه تسلط و تصرف خداوند لا یزال و بیپایان باشد، بیگمان دیگر تصرفات مخلوقات در ضمن تصرفات الهی و مضمحل در آن است، بدینسان میتوان گفت فقط حکمرانی حضرت حق در عالم هستی ساری و جاری است.