چکیده:
تغییر سبک پوشش بانوان در مقاطع زمانی مختلف دورة قاجار، صاحبنظران را بر آن داشته تا در یادداشتهای خودـ هرچند گذراـ بر آن نظر افکنند. با توجه به اینکه تحقیقات انجامشده در زمینة چرایی و چگونگی پوشش در این دوران و ارتباط آن با جریان مُد معدود و سطحی بوده، به نظر میرسد پرداخت دقیقتر به این موضوع، امری مهم باشد. این مقاله به صورت تطبیقی به اشتراکها و افتراقهای پوشاک بانوان دو دربار فتحعلیشاه و ناصرالدینشاه قاجار میپردازد و تأکید آن بر مُد لباس و مقایسة اجزای پوشاک اندرونی و بیرونی است. اجزای پوشاک اندرونی شامل شلیته (تُنْبان)، پیراهن، آرْخالق و پوشش سر و اجزای پوشش بیرونی شامل چادر، چاقْچور و روبنده است. با توجه به اینکه عواملی چون مذهب، اقتصاد، فرهنگ، سیاست و ابعاد روانشناختی پادشاهان تأثیر مستقیمی بر شکلگیری جریان مُد و روند تغییر و تحولات مربوط به آن را داشته است، این نوشتار با رویکرد کیفی و به شیوة توصیفیـ تحلیلی، با تأکید بر دو دورة حکومتی قاجاریه، به بررسی مجموعه تصاویر بهجامانده از این دوران و مطالعة اسناد و سفرنامههاـ برای دستهبندی پوشاک و سبک مُد غالب دربارـ میپردازد تا مؤلفههای اثرگذار بر تغییر یا ثبات سبک لباس این دوران را بازشناسی و تعریف کند. این پژوهش نشان میدهد، پایبندی به مذهب بین زنان قاجار، عامل بازدارندة مهمی در برابر تغییر کامل سبک پوشش بانوان بوده است؛ به عبارت دیگر، زنان در گزینش البسة خود نقش منفعلی نداشتهاند و همچنین نفوذ سلیقه و ارادة شخص شاه، عامل بسیار مؤثری در تغییر مدل لباس زنان دربار بوده است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه عواملی چون مذهب ، اقتصاد، فرهنگ ، سیاست و ابعاد روان شناختی پادشاهان تـأثیر مستقیمی بر شکل گیری جریان مد و روند تغییر و تحولات مربوط به آن را داشته اسـت ، ایـن نوشـتار بـا رویکـرد کیفی و به شیوۀ توصیفیـ تحلیلی ، با تأکید بر دو دورۀ حکومتی قاجاریه ، به بررسی مجموعه تصاویر به جامانـده از این دوران و مطالعۀ اسناد و سفرنامه هاـ برای دسته بندی پوشاک و سبک مد غالب دربارـ می پردازد تا مؤلفـه هـای اثرگذار بر تغییر یا ثبات سبک لباس این دوران را بازشناسی و تعریف کند.
بـا توجـه بـه اینکه مد زمانی معنا پیدا می کند که بتواند اکثر افراد جامعه را به پیروی از خود ملزم کند [٤٥، ص١٢٧]، این پرسش ایجاد می شود که جامعۀ بانوان دربار ناصری با گرایش هـای فـوق چگونـه پذیرای تغییرات مـد لبـاس شـدند؟ پاسـخ ایـن سـؤال در قیـاس پوشـاک بـانوان در دو دربـار فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه نهفته است .
همان طـور کـه در ذیل مؤلفۀ سیاست بحث شد، آزادی زنان که در دورۀ متأخر توسـعه یافتـه بـود در زمینـه هـای سیاسی و تصمیمات حکومتی این دوران به عرصۀ عمل رسید؛ به طوری که بعضی زنـان در سـایۀ دستیابی به اقتدار سیاسی ، گرایش های فرنگی و مدگرایی غربی را پیش گرفتند و گروهی در نقطۀ مقابل آنان با اتکا به اقتدار مذهبی در برخی موارد، امر روحانیان مذهبی را بر امر شاه ارجحیـت دادند.