چکیده:
دوره حاکمیت قاجارها از مهم ترین دوران تاریخی ایران به ویژه از جهت تداوم سنت های حکومتی و دیوانی ایرانی محسوب می شود. در این دوره دیوانسالاری و سنت وزرات همانند دوره های اوج آن در تاریخ ایران، با اختیارات و قدرت بیشتری به ایفای نقش پرداخت. سنت حرمسرا داری نیز بار دیگر به عنوان شاخصه سلاطین حاکم بر ایران در ابعاد گسترده تری احیا گردید. مناسبات میان دو رکن مهم کارگزاران و ماموران اداره کشور با حرمسرای شاهی به رغم اینکه در تاریخ ایران سابقه ای طولانی دارد، در دوره قاجاریه گسترش پیدا کرد. با این حال، گسترش مناسبات در دوره قاجار تحت تاثیر زمینه های گوناگون داخلی و خارجی قرار گرفت. برخی از این عوامل اگرچه در گذشته تاریخی ایران نیز وجود داشته است؛ اما تحت تاثیر عوامل عمدتا خارجی تشدید و باعث بروز مشکلات عدیده ای در اداره امور کشور نیز می شد. به طوری که مناسبات شکل گرفته میان حرمسرا و دیوانسالاری ایرانی در دوره قاجار تحت تاثیر این زمینه ها و شرایط خاص سیاسی ایران، موجب بروز مشکلات بسیاری در روند اداره امور کشور در دوران قاجار نیز می شد. از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی زمینه های شکل گیری مناسبات به منظور روشن نمودن روند پیچیده ای است که علاوه بر مشکلات داخلی، افزایش نفوذ خارجی را نیز به دنبال داشت. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه مطالعه کتابخانه ای به بررسی زمینه های ایجاد مناسبات بین حرمسرا و مجموعه دیوانسالاری ایران در دوره قاجار پرداخته می شود.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر این تغییرات سیاسی و فرهنگی روی داده در ایران عصر قاجار، برخی مسائل موجود در سنت حکومتی ایران نظیر استبداد فردی پادشاه که از جمله دلایل گسترش فساد اداری در دوره قاجاریه بود نیز از دیگر عواملی است که موجب شکل گیری بخشی از مناسبات میان حرمسرا و دیوانسالاری ایرانی شد.
در دیگر تحقیقات نظیر «زنان در تاریخ معاصر ایران » از کسری نیز در ذیل بررسی نقش سیاسی زنان حرمسرا بدون اشاره به موارد مطرح شده در پژوهش حاضر هم چون استبداد شخصی و فساد دستگاه اداری به گوشه ای از زمینه های شکل گیری مناسبات میان این دو نهاد به طور مختصر اشاره شده است .
بررسی چگونگی تشکیل فرقه ای چون بابیه و واکنش کارگزارانی چون ٦٩ امیرکبیر و سپس میرزا آقاخان نوری میتواند بیانگر این امر باشد که دولت های خارجی با جذب برخی از کارگزاران اداری ایرانی وتلاش برای ارتقای مقام آنان قصد و هدفی بیشتر از نفوذ و حضور در ایران دوره قاجاریه داشته اند و شاید بتوان گفت درصدد ایجاد تغییری اساسی در فکر و اندیشه مقامات ایرانی و سپس در کل جامعه بوده اند.
زمینه های داخلی نظیر استبداد سنتی پادشاهان ایرانی که به تبع آن باعث بروز فساد اداری نیز میشد، مورد جدیدی در حکومت های ایرانی نبود اما به دلیل تغییراتی که ریشه خارجی داشت ، به خصوص حضور نمایندگان خارجی در ایران و استفاده آنان از این زمینه ها در دوره قاجاریه ، موجب ایجاد بعد جدیدی از مناسبات بین حرمسرا و دیوانسالاران شد.