چکیده:
مکان ویژگیهای شناخته شده یی دارد که همه متفکران پذیرفته اند؛ مانند اینکه مکان ظرف متمکن است، متمکن مکان را پر میکند؛ امکان ندارد دو متمکن در یک زمان و در یک مکان وجود یابند، متمکن میتواند با حرکت مکان را طلب کند یا آن را ترک کند، مکان، قابل انقسام به مکانهای کوچکتر است و... ازاینرو، وجود مکان در خارج امری بدیهی تلقی شده است. اگر اختلاف نظری وجود دارد، در ماهیت مکان است؛ اینکه آن شیئی که دارای ویژگیهای پیش گفته است، چیست. در این میان، آرائی وجود دارد که بوضوح با برخی از این ویژگیها سازگاری ندارد و از اینرو مردود شناخته شده است؛ مانند اینکه مکان جسم همان ماده جسم یا همان صورت آن است و... . رای ارسطو بیش از همه مقبول افتاده و فارابی و ابن سینا آن را پذیرفته اند. ایشان برآنند که مکان سطح درونی جسم حاوی است که با سطح بیرونی جسم محوی مماس است. پس از این رای، نظری که مکان را بعد مجرد میداند در میان فیلسوفان نامدار طرفدارانی دارد. رای برخی متکلمان مبنی بر اینکه مکان همان فراغ متوهم است، چون همان قول به خلا است، از نظر فیلسوفان مردود است. سرانجام، با دیدگاه فیلسوفان متاخرتر مواجهیم که مکان را به حجم تاویل کرده اند.
خلاصه ماشینی:
""/>) نکتهیی که در این پاسخ به آن توجه شده شرط ظریفی است که ابنسینا بنا بر نظریه سطح بودن مکان برای تحقق حرکت مکانی جسم ذکر کرده است؛ شرطی که بدون آن، نه تنها حرکت و سکون مطلق نامعقولند، بلکه حتی حرکت و سکون نسبی هم که تردیدناپذیرند مخدوش میشوند؛ زیرا اگر معیار حرکت شیء در مکان، صرف عوض شدن پیوسته مکان آن باشد، در زمانی واحد هم ماهی مفروض در حال حرکت است و هم آب؛ با اینکه تردیدی نیست که ماهی نسبت به آب ساکن است.
این امتداد سهبعدی جوهری مجرد به بزرگی عالم جسمانی است؛ بطوری که هر جسمی بخشی از آن را اشغال و در آن تداخل کرده است، از اینرو، ممکن نیست هیچ بخشی از آن عاری از جسم و فاقد شاغل باشد، بلکه همه آن پر از اجسام گوناگون است وگرنه مستلزم خلأ(<EndNote No="29" Text=" برای توضیح دربارة خلأ و دو تفسیر وجودی و عدمی آن، ر.
بازگرداندن مکان به فراغ متوهم امتداد سهبعدی جوهری مجرد در میان متکلمان مسلمان نیز طرفدارانی دارد؛ با این تفاوت که از نگاه ایشان اولا، چنین امتدادی موهوم است نه حقیقی؛ یعنی ذهن است که فرض میکند در خارج چنین امتدادی وجود دارد و هر جسمی بخشی از آن را اشغال کرده و در آن تداخل نموده است، نه اینکه در خارج حقیقتا چنین امتدادی وجود داشته باشد."