چکیده:
مسئله مورد بررسی در این نوشتار، معرفت شناسی معقول ثانی (بنحو عام) و بیان کیفیت صدق معقول ثانیه فلسفی (بنحو خاص) است. این مطلب در سایه بررسی و تحلیل نحوه «عروض» و «اتصاف» معقول ثانی فلسفی نزد حکمای بزرگ ـ فارابی، ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا ـ مورد بحث واقع میشود. نتیجه بررسی حاضر نشان میدهد که وجه اشتراک تمامی این اندیشمندان پیشگیری از خطای معرفت شناسی در سایه تبیین موقعیت وجودی محکی عنه معقولات ثانی فلسفی در خارج است؛ اما هرکدام با توجه به اصول و مبانی مکتب خود، مسیر متفاوتی را در رسیدن به مقصد پیموده اند و در نهایت تحلیل هستی شناسی ملاصدرا از معقولات فلسفی، گامی بزرگ در جهت حضور این معقولات در خارج است که به دیدگاه اصالت وجود او منتهی می شود.
خلاصه ماشینی:
"نتیجه بررسی حاضر نشان میدهد که وجه اشتراک تمامی این اندیشمندان پیشگیری از خطای معرفتشناسی در سایه تبیین موقعیت وجودی محکی عنه معقولات ثانی فلسفی در خارج است؛ اما هرکدام با توجه به اصول و مبانی مکتب خود، مسیر متفاوتی را در رسیدن به مقصد پیمودهاند و در نهایت تحلیل هستیشناسی ملاصدرا از معقولات فلسفی، گامی بزرگ در جهت حضور این معقولات در خارج است که به دیدگاه اصالت وجود او منتهی میشود.
در بررسی معقولات از منظر فلاسفه بزرگ مسلمان همچون ابنسینا، سهروردی و ملاصدرا با این پرسشها روبرو هستیم: اقسام معقول کدام است و تعریف و رابطه هرکدام از آنها با یکدیگر چیست؟ آیا معقولات ثانی مرتبط با خارج هستند یا نه؟ اگر مرتبط هستند، چگونه؟ همه مشربهای فلسفی اعم از اشراق، مشاء و حکمت متعالیه در این امر اتفاقنظر دارند که معقولات اولی بلحاظ کلیت و شمول، در ذهن وجود داشته و هرگز با قید کلی در خارج یافت نمیشوند؛ ولی در ضمن مصادیق جزئی وجود دارند و مفاهیم منطقی یا معقولات منطقی، تنها در ذهن حضور داشته، در خارج از ذهن یافت نمیشوند.
از نتایج بحث ملاصدرا در اینباره میتوان به روشن شدن مرز معقولات سهگانه (اولی، ثانی فلسفی و ثانی منطقی) اشاره کرد و اینکه وجود اگرچه مفهوما یک معقول ثانی است، اما در میان آنها ممتاز است؛ زیرا مشمول تقسیم ثنایی مفاهیم امور عامه نمیشود و مشترک معنوی است و این اشتراک معنوی را از ویژگی حقیقت وجود در خارج گرفته است که ذومراتب و دارای تشکیک است."