چکیده:
یکی از مسائل فرهنگی برخاسته از اندیشة سیاسی در ایلام باستان، ازدواج با محارم (خودوده) بوده است. ازدواج با محارم، بهویژه در میان خاندان سلطنتی، رایج بوده است. آنچه اهمیت تبیین این نوع آیین را دوچندان میکند، این است که چنین اندیشهای در بازة زمانی بسیار طولانی انجام میشده است. پدیداری این آیین براساس شواهد باستانشناختی به دورة تاریخی ایلامی برمیگردد. در دورة هخامنشی، تاثیرات این آیین با تغییراتی که ناشی از اندیشة سیاسی غالب هر دوره است، تداوم داشته است. در ایران باستان، مذهب و اندیشة سیاسی بهشدت تحت تاثیر «زیستجهانها» بوده و افقهای هارمونیک داشتهاند. در این مقاله، به ازدواج با محارم بهمثابة آیینی برخاسته از اندیشة سیاسی در جهت جاودانگی سلطنت نگریسته میشود که در دو دوره ایلام باستان و هخامنشی وجود داشته و در دورة ساسانی نیز به شکلی دیگر تداوم یافته است. این تحقیق با رویکرد پدیدارشناسانه، ماهیت، چیستی و چرایی تداوم این آیین را با تاویل مصادیق عینی، چون آب، زن، مار و مفاهیم انتزاعی «مارـ الهه» در دورة ایلامی مطالعه کرده و باور به توتم و قدسی تلقیکردن آن را برخاسته از اندیشة سیاسی منبعث از مذهب، توسط نهاد سیاست و قدرت، در هر دو دورة ایلامی و هخامنشی، میداند.
خلاصه ماشینی:
در بخش هایی از کتـاب زنـان هخامنشـی، تألیف بروسیوس (١٣٨٢)، دربارۀ انواع ازدواج زنان درباری و شاهدخت های هخامنشـی صـحبت شده است و یکی از این موارد که بیشتر شاهان هخامنشی انجام داده اند، ازدواج با محارم اسـت .
آنچه بـه طـور کل از پیشینۀ پژوهش حاصل آمده ، این است که زردشت مروج آیـین ازدواج بـا محـارم نبـوده ، ازدواج با محارم در میان اقوام هندوایرانی شایع نبوده و در پژوهش های انجام شده ، هیچ تـوجهی به فرهنگ و تمدن اقوام بومی ایران نشده و نیز ازدواج با محارم در سراسـر دورۀ ایـران باسـتان تداوم داشته و آیینی شایسته قلمداد می شده و حتی در متون دورۀ اسـلامی هـم بازتـاب یافتـه است .
این مقاله با روش شناسی پدیدارشناسـی و بـا رویکرد جامع ، به ویژه استفاده از منـابع باسـتان شـناختی ، ابعـاد گونـاگون فرهنـگ ایـلام ماننـد اساطیر، نظام فلسفی و اندیشۀ سیاسی این دوره را در رابطه با ازدواج با محارم به هم پیوند داده و مطالعه کرده و تأثیر آن را بر نهاد سیاسی دورۀ هخامنشی بررسی کرده است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) در دورۀ هخامنشی ، به رغم اعتقاد هخامنشیان به «نظام پدرسالار»، آیـین ازدواج بـا محـارم تداوم یافت ، زیرا این آیین کارکرد مؤثری در راستای مشروعیت بخشی بـه حاکمیـت نـزد عامـۀ مردم را فراهم کرد و مانعی برای زوال حاکمیت هخامنشی بود.