چکیده:
دولت ها در سیاست خارجی، اغلب مطابق نیازهای داخلی، موقعیت جغرافیایی، ژئوپولیتک، ساختار و عملکرد نظام بین الملل استراتژی های را برای تامین منافع ملی برمی گزینند. کشور ایران با عنایت موقعیت حساس از جغرافیای جهانی، همواره موجب رقابت قدرت های بزرگ برای تسلط بر این کشور شده است. این مقاله تلاش دارد به این سوال پاسخ دهد که چرا دستگاه دیپلماسی در عصر پهلوی و در موقعیت جنگ جهانی دوم گرفتار ائتلاف قدرت های بزرگ شد و قدرت های بزرگ بر سر سقوط دولت پهلوی با یکدیگر به توافق رسیدند. مقاله حاضر در قالب چهارچوب تئوریک «واقع گرایی ساختاری» به دنبال تایید این فرضیه است که فقدان استراتژی در روابط خارجی و داخلی، و ساختار حاکم بر روابط بین الملل موجب ناکامی دستگاه دیپلماسی و ائتلاف قدرتهای بزرگ شده و این امر ناکامی دستگاه دیپلماسی ایران در جنگ جهانی دوم در حفظ منافع ملی درعرصه بین الملل را به همراه داشته است.
خلاصه ماشینی:
"آلمان سابقه مداخله استعماری در خاورمیانه نداشت تا احساسات ایرانیان را جریحهدار کند، از پیشرفتهترین کشورها در زمینه علم و تکنولوژی بود و از عهده مساعدت به کشور ایران برمیآمد ارکان اصلی سیاست خارجی رضا شاه را میتوان حفظ دوستی با بریتانیا، جلوگیری از قطع روابط با شوروی بهرهبرداری از رقابت موجود میان انگلستان و شوروی و تلاش برای کشاندن پای قدرت ثالث به ایران بود Ramazani, 1975: 205)).
با انقراض رژیم تزاری به عنوان یک رقیب و به قدرت رسیدن یک دولت کمونیستی به صورت یک دشمن در شوروی سیاست خاورمیانهای و حتی سیاست جهانی انگلستان محتاج دگرگونی بنیادی بود از نظر بریتانیا حضور آلمان بزرگترین مانع برای گسترش نفوذ روسها در ایران محسوب میشد.
جهت گیری ایران در جنگ جهانی دوم، راهبرد بیطرفی بوده است اما نقض آن نشان داد که هرگاه کشوری از یک موقعیت ژئواستراتژیک برخوردار است، نمیتواند خود را از تحولات جهانی درو نگه دارد، زیرا به ناچار بخشی از استراتژی نظامی خواهد بود و باید سعی کند با درک این موقعیت، از آن به نفع منافع ملی به نحو مطلوبی استفاده کند (اطاعت، 1385: 219).
حسن نظر شوروی نسبت به توسعه نفوذ آلمان در ایران، در طی اولین دهه سلطنت رضا شاه، نیز در پیروی از سیاست تقویت آلمان در برابر انگلستان بوده استاز سوی دیگر دولت شوروی در آغاز جنگ جهانی دوم در جبهه ائتلافی آلمان بود و در پی این مسئله سیاست خارجی آن دولت در رویاروی با انگلیس قرار داشت."