چکیده:
تقابل داخلی مسلمانان در دوره خلافت علی بن ابیطالب علیه السلام ( 35 - 40 مق) در شرایطی
اتفاق افتاد که جامعه اسلامی دچار اختلافات فکری و عقیدتی و جناحبندیهای سیاسی
شدهبود. حضور و همراهی صحابهی شاخص و اعلان موضع آنان در حمایت از گروه های
سیاسی از یک طرف، کاهش دغدغه های دینی، اشتغال مردم به امور روزمره و رفاه
اقتصادی ناشی از دسترسی مسلمانان به غنایم عظیم فتوحات، از عواملی بودند که بر نوع
همراهی مسلمانان با علی علیه السلام در جریان جنگ های داخلی تاثیر گذاشتند. مقاله پیش رو
در صدد است با بهره گیری از روش کمی و داده های عددی، به این سوال پاسخ دهد که
نوع و میزان همراهی مسلمانان با علی بن ابیطالب علیه السلام در جریان جنگهای داخلی
چگونه بود؟ یافتههای پژوهش بیانگر وجود همراهی مردم با علی علیه السلام در چهار نوع،
است؛ همراه کامل، نیمه همراه، منفعل و عدم همراه است. همراهی کامل و نیمه همراه
در دو سال آغازین خلافت ایشان و تا جنگ نهروان وجود داشت، اما همراهی منفعلانه و
عدم همراهی در دو سال پایانی خلافت علی علیه السلام، به ویژه پس از نبرد نهروان جلوه
پررنگتری به خود گرفت. بیشترین میزان همراهی نیز در نبرد صفین با نود هزار و
کمترین آن با هزار و هفتصد نفر در برابر غارات معاویه بود.
The confrontation of Muslims during the caliphate of Ali ibn Abi Talib (40-35 A.H) occurred in a situation that the Islamic society had been divided into intellectual and political conflicts. Beside the accompany of companions of Prophet in wars and their position in support of political groups, reducing Religious Concerns, paying attention into worldly life, enriching of society e due to Muslims' access to enormous enrichment of the Conquests were influential factors on types of Muslim companionship with Ali during internal wars. The present paper seeks to analyze these types of accompany through a quantitative method and numerical data to determine exactly the type and extent of Muslim companionship with Ali during the wars. The achievement of the research will indicate that the association of people with Ali had been in four types of: complete, half, indifferent and non-accompanying. There was a full and half companionship in the first two years of his caliphate until Nahrawan war; and there were indifferent and non-accompanying Muslims with Ali in the last two years of the caliphate, especially after the battle of Naharwan. The highest amount of accompaniment was in the battle of Saffin with 90000 soldiers and the lowest of those with 1,700 ones against the Muawiyyah cemetery.
خلاصه ماشینی:
تزلزل رفتاری مردم کوفه در همراهی با علی7 با ارسال نامه عایشه و سخنان ابوموسی اشعری تشدید شد (شیخ مفید، 59) و آنان از پیوستن به امیرالمؤمنین خودداری کردند، اما پس از موعظههای حسن بن علی7، عمار یاسر، زیدبنصوحان و میثم عامری نههزار و دویست نفر به علی7 پیوستند (ابن اعثم، 2/460).
طرفه آن که حتی آنانی که در نبرد جمل مشارکت نکرده بودند نیز در صفین حاضر شدند، از جمله احنفبنقیس که آمادگی خود و قبیلهاش را برای نبرد با معاویه چنین اعلام نمود: «قوم من در کار طلحه و زبیر شبهه داشتند، اما در این جنگ هیچ تردیدی ندارند و آماده نبردند».
با وجود زمزمههای تردیدآلود در میان مسلمانان که از نخستین جنگ داخلی شروع شدهبود، شمار همراهان علی7 در جنگ صفین نسبت به جنگ جمل حدود چهار برابر افزایش یافت، اما نوع همراهی آنان با خلیفه مسلمین پس از خدعه عمروعاص و جریان حکمیت تغییر یافت و از همراهی کامل به نیمههمراهی گرایید که در جدول زیر نشان داده شدهاست.
مردم شام نیز همچنان در همراهی با معاویه ثابتقدم بودند و هیچگونه همراهی با علی7 نداشتند، اما میزان همراهان امیرالمؤمنین در سرزمینهای تحت قلمرو، به خصوص کوفه و بصره بالا بود و غیر از افراد و گروههای معدودی که به بهانه عدم تشخیص حقیقت کنارهگیری کردهبودند (طبری، 5/15)، بقیه با علی7 همراه شدند.
جدول 4: نوع شناسی همراهی مسلمانان با علی7 در نهروان و پس از آن به تصویر صفحه رجوع شود در این جدول وضع همراهی مردم کوفه و بصره در ابتدا به صورت کامل بود، اما پس از نهروان به نیمه همراه و انفعال منجر شد.