چکیده:
هر شهر از مجموع کاربریهایش ساخته شده است و یکی از هدفهای مهم برنامهریزی شهری، ارتقاء و ساماندهی الگوی توزیع کاربریهاست. این مقاله نیز با آگاهی از توسعه نامنظم کاربریها در شهر سمنان، با هدف بررسی الگوی توزیع فضایی کاربریها این شهر انجام شده است. با توجه به این هدف، بر رویکردی کاربردی و ماهیتی توصیفی- تحلیلی مبتنی است. دادهها و اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانهای فراهم شده است. برای بررسی و تحلیل دادهها از روش کمّی (سرانه) و تحلیلهای فضایی- مکانی، از جمله مدلهای هیرشمن- هرفیندال، شاخص فشردگی، تابع Ripley's K، شاخص تنوع سیمپسون، شاخص تکهتکه شدگی، مدل کاربری ترکیبی Cervero و Duncan و نرمافراز Arc GIS استفاده است. نتایج روشهای پیشگفته نمایانگر فاصله سرانه موجود کاربریهای شهر سمنان از سرانه استاندارد طرح جامع است. بیش از یک چهارم کاربریها در ناحیه 3 منطقه 1 تمرکز یافتهاند. ناحیه 1 منطقه 2 دارای بیشترین فشردگی و کمترین سهم از زمین بایر و ناحیه 2 منطقه 2 دارای بیشترین سهم از زمین بایر و قابلیت توسعه در سالهای آتی است. تابع K نشان داد که 67 درصد از کاربریها اراضی شهر سمنان بهصورت خوشهای و در مجاورت با یکدیگر توزیع شدهاند که این الگوی توزیع با افزایش فاصله رابطه معناداری دارد. میانگین شاخصهای F، H و D & Cنیز نشان داد که ناحیه 1 منطقه 2 از پیوستگی، تنوع و اختلاط کاربریهای بیشتری برخوردار است. تسلط چنین الگوی نامتوازنی در کاربری اراضی شهر سمنان نیازمند نظارت بر روند فعلی، برنامهریزی مجدد و ساماندهی ساخت و سازهاست.
خلاصه ماشینی:
بررسی وضعیت توزیع فضایی کاربری اراضی شهری سمنان 1 دکتر سعید امانپور دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران سحر حسنپور 2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران چکیده هر شهر از مجموع کاربریهایش ساخته شده است و یکی از هدفهای مهم برنامهریزی شهری، ارتقاء و ساماندهی الگوی توزیع کاربریهاست.
چگونگی توزیع فضایی- مکانی این عملکردها بهمنظور استفادۀ بهینه از فضاهای شهری (ابراهیمزاده و مجیراردکانی، 1385: 43)، تعیین الگوی توسعه و عمران شهر، دستیابی به اهداف توسعۀ پایدار، اعتلای کیفیت محیط شهر و رفاه زندگی اجتماعی شهروندان مورد تأکید قرار گرفته است (پوراحمد و همکاران، 1393: 186-185).
با توجه به مسألۀ پژوهش، سوال مورد نظر پژوهش حاضر این است که آیا نظام توزیع فضایی کاربری اراضی شهر سمنان در وضعیت مطلوبی قرار دارد؟ در ارتباط با این موضوع، پژوهشهایی انجام شده که در ادامه به آنها اشاره میشود.
لایههای کاربریهای مختلف از نقشۀ کاربری اراضی شهر سمنان در طرح توسعه و عمران (جامع) مصوب سال 1394 استخراج شدند و بهوسیلۀ شاخص گسستگی یا تکهتکه شدگی (FI)، شاخص فشردگی (CI)، شاخص تنوع سیمپسون (SDI)، روش کاربری ترکیبی Cervero و Duncan، تابع K ریپلی (تحلیل خوشهای فضایی چند فاصلهای)، شاخص هیرشمن- هرفیندال (HHI) و همچنین سرانۀ کاربریها مورد بررسی قرار گرفتند.
جدول 1- مقایسۀ سرانۀ موجود کاربریهای زمین با سرانۀ استاندارد در شهر سمنان (به تصویر صفحه مراجعه شود) (مأخذ: طرح جامع شهر سمنان، 1394 و نگارندگان، 1396) بررسی تمرکز، فشردگی و خوشهای بودن کاربریها برای بررسی تمرکز کاربریها در نواحی شهر سمنان از مدل هیرشمن- هرفیندال استفاده شده است.