چکیده:
الگوی نظام حکومتی در ایران متمرکز است. از آنجا که در حکومتهای متمرکز و تکساخت، امنیت مرکزیت سیاسی (پایتخت) با امنیت کل نظام سیاسی (امنیت ملی) ارتباط مستقیمی دارد، جابهجایی پایتخت در ایران از دو منظر اهمیت ویژهای پیدا میکند: اول ساماندهی شهر تهران و تعادلبخشی به نظام شهری و منطقهای کشور و دوم حفظ امنیت سیاسی کشور. جابهجایی پایتخت افزون بر 220ساله ایران از تهران به نقطهای دیگر ازجمله مباحثی است که همواره طی سالهای اخیر بدان پرداخته شده است. اما به علل مختلف تاکنون اقدامی عملی در این خصوص صورت نگرفته است. از این رو هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی – تحلیلی و پیمایشی نگاشته شده است، شناسایی موانع و چالشهای اصلی فراروی جابهجایی پایتخت و ارائه راهبردهایی در جهت رفع این موانع است. در این راستا هفت مولفه اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اجرایی، اجتماعی – فرهنگی، قانونی و طبیعی – اکولوژیکی در قالب 55 گویه انتخاب و توسط نخبگان دانشگاهی وزندهی شد. پس از تجزیهوتحلیل اطلاعات با استفاده از مدل معادلات ساختاری، نتایج حاکی از آن است که عامل قانونی با ده گویه بیشترین تاثیرات مستقیم (89/ 0) و غیرمستقیم و موانع طبیعی – اکولوژیکی با میزان اثر 33/ 0 کمترین اثر را بر جابهجایی پایتخت گذاشته است. همچنین نتایج مدل تحلیل شبکه برای اولویتسنجی موانع نشان میدهد نظر کارشناسان، اولویت را به موانع اجرایی داده است که با وزن نهایی 218/ 0 و نرخ ناسازگاری 222/ 0 رتبه نخست را در اولویتبندی موانع کسب کرده است.
خلاصه ماشینی:
با وجود اين و با وجود شرايطي که پايتخت سياسي - اداري ايران (تهران ) با آن روبه رو شده ، بـه طـوري کـه از طرفـي بـا جذب گستردة جمعيت و سرمايه ، الگوي مرکز- پيرامون را تداعي کرده و تعادل هـاي منطقـه اي را برهم زده است و از طرف ديگر بحران شديد زيست محيطي را تجربه مي کند، به دليل وجود موانـع مختلف سياسي ، اقتصادي ، امنيتي ، اجرايي ، جغرافيـايي و...
فرايند جابه جايي و انتقال پايتخت ، جرياني هدفمند و سازمان دهي شده اسـت کـه بنـا بـه وضـعيت کشورهاي مختلف از نظر سياسي ـ امنيتي ، اقتصادي ، اجتماعي ـ فرهنگي و زيست محيطي ، باانگيزه و اهداف مختلفي محقق مي شود.
قائد رحمتي و بهمن (١٣٩٣) در مقالـه اي بـا عنـوان «بررسـي مسـئلة انتقـال پايتخـت از نظـر شاخص هاي شهرنشيني » بيان کرده اند که آنچه انتقال پايتخت را به ضـرورت تبـديل کـرده اسـت ، سرريز جمعيتي تهران و تلاش براي تمرکززدايي از آن و رفع چالش ها و موانـع زيسـت محيطـي و طبيعي است که به شدت اين شهر را تهديد مي کند.
يافته ها بيانگر اعداد معني داري مربوط به مؤلفه هاي جابه جايي پايتخت (اعم از بار عاملي و خطاهاي آن ) و هم بستگي بين هفت متغير مکنون موانع اقتصادي ، سياسي ، امنيتي ، اجرايي ، فرهنگي – اجتماعي ، قانوني و طبيعي – اکولوژيکي است ؛ زيرا معني داري اعداد (t-value) از ١/٩٦ بزرگ تر اسـت .