چکیده:
متعاقب وقوع جنایات بین المللی در قلمرو یوگسلاوی و رواندا، شورای امنیت سازمان ملل مبادرت به تشکیل دادگاه های کیفری بین المللی نمود و پس از مدتی نیز دیوان کیفری بین المللی پا به عرصه وجود گذاشت تا بدینوسیله پاسخی در برابر جنایات ارتکابی، مسئول شناختن مرتکبین و تسکین آلام قربانیان باشد. اما با توجه به آن که دادگاه های مزبور نمی توانستند حقوق متهم را نادیده انگارند، مقرراتی نیز در این زمینه در اساسنامه آن ها پیش بینی گردید. از جمله حقوقی که متهم واجد آن گردیده است استناد به دفاعیاتی از جمله دفاع اختلال روانی است که به عنوان مانعی برای مسئولیت کیفری در نظر گرفته شده است و در صورت اثبات، باعث کاهش مجازات یا تبرئه متهم می شود. در این راستا، قربانیان جرایم نیز باید عدالت را اجرا شده تلقی کرده تا برقراری صلح و آرامش و اعاده نظم به عنوان اهداف حقوق کیفری بین المللی تامین شود. اما بازگشت افراد تبرئه شده یا کسانی که مدت مجازات کاهش یافته را تحمل کرده اند به مناطقی که جرایم خطیر بین المللی در آن جا رخ داده بدون آن که درمان و معالجه ای نسبت به آنان صورت پذیرفته تا حالت خطرناک آنان از بین برود نمی تواند با اهداف فوق الذکر هماهنگ باشد. این درحالی است که رویه و مقررات دادگاه های کیفری بین المللی در زمینه دفاع اختلال روانی نه تنها حقوق متهم، بلکه منافع قربانیان را نیز مورد بی توجهی قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
رویه قضایی در اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی، دفاعیاتی که متهم میتواند به آنها استناد نماید ذکر نشده است اما در پاراگراف 58 از گزارش دبیر کل سازمان ملل که متعاقب آن، دادگاه توسط شورای امنیت ایجاد شد به صراحت این موضوع مطرح گردیده که دادگاه در مورد دفاعیات متعدد از جمله صغر سن یا عدم توانایی ذهنی در زمان ارتکاب جرم که باعث رفع مسئولیت کیفری میشود تصمیم گیری میکند-Report of Secretary General,S/25704, Para.
بنابراین فقدان تعریفی از دفاع اختلال روانی که در بند ب مادۀ 67 آیین دادرسی به آن اشاره شده است مغایر با حقوق متهم آن گونه که در مادۀ 21 اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی مطرح گردیده و به موجب آن دادگاه باید تسهیلاتی را برای تدارک دفاعیات متهم در اختیار وی قرار دهد، میباشد.
نکته قابل ذکر در این رابطه آن میباشد که بر خلاف دفاع اختلال روانی که آن هم به دلیل قصور قضات این دادگاه، تعریفی از آن در آیین دادرسی ذکر نشده و شعبه بدوی هنگام صدور حکم با مراجعه به منبع فرعی حقوق بین الملل، تعریفی از اختلال روانی به صورت مسئولیت تخفیف یافته ارائه کرد، در زمینه بار اثبات ادعا تا زمانی که اساسنامه این دادگاه به عنوان منبع اصلی حقوق بینالملل که به تأیید شورای امنیت سازمان ملل رسیده، صراحتا بار اثبات اتهام را بر عهده دادستان قرار داده است- که به موجب آن دادستان باید ثابت نماید جرم ارتکابی توسط متهم و بدون آن که نامبرده مستحق دفاعیاتی مانند امر مافوق، دفاع مشروع یا اختلال روانی باشد ارتکاب یافته است.