چکیده:
پیوستگی میان پدیدههای تاریخی و نظریههای حدیثی - کلامی از مطالعات میانرشتهای است که لزوم غُسل یا تجهیز هر امام توسط امام بعدی در این شمار است. این مسأله سه دانشِ حدیث، کلام و تاریخ را به هم پیوند داد و رویکردهای متفاوتی را در مواجهه با آن پدید آورد. برخی وکیلان امام کاظم - که به واقفیّه شهرت یافتند - با ادعای مهدویت ایشان به مقابله با امام رضا پرداختند و ضمن استناد به این روایت که امام را جُز امام غسل نمیدهد، شبههای ترتیب دادند که طبق آن، امام کاظم زنده و امام رضا امام ادعایی بود. دلیل این بود که حضور امام رضا در مدینه، مانع از غسل دادن امام کاظم در بغداد است. مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، کارگزاران تجهیز معصومان در منابع شیعی و سنّی را شناسایی کرده، آنگاه بر اساس پیشینه و سیر تاریخی، به بررسی گفتمان واقفیه و سیر تطور برداشتها از آن روایت در میان امامیه پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
برخی سران این فرقه با نقل روایتی از امام صادق ( که «الْإِمَام لَا یُغَسِّلُهُ إِلَّا الْإِمَام»، 1 اظهار میداشتند: جُز امام بعدی کسی عهدهدار امر غسل امام قبلی نمیشود و به استناد اینکه امام رضا( به هنگام شهادت پدر در بغداد نبوده تا پدر را غُسل دهد، جانشینی آن حضرت را انکار کردند.
در توضیح این روایت، علامه مجلسی یوشع بن نون( را غسل دهنده حضرت موسی( در بیابانِ «تیه» دانسته 1 و در مقابل، برخی از غُسلِ هارون( توسط موسی( یاد کردهاند، 2 که به نظر صحیح نمیآید؛ زیرا آن حضرت جانشین هارون نبوده است؛ اما مهم آن است که، محتوای این خبر بیانگر آن است که پیش از موسی ( چنین سنّتی میان انبیای الهی وجود نداشته که پیامبران توسط پیامبری دیگر و یا وصیّ آنان غُسل داده شوند.
مؤلف اثبات الوصیه درباره آمدن امام جواد ( برای تجهیز امام رضا (، خبری متفاوت با دو خبرِ شیخ صدوق نقل کرده است.
جستوجوها نشان میدهد این روایت برای نخستین و آخرین بار تنها از امام صادق(، در وصیت به امام کاظم( بیان شده و ریشه تاریخی کاربستِ آن توسط واقفیّه به آغاز امامت امام رضا( بازمیگردد و دیدگاههای متفاوتی به شرح ذیل به وجود آورده است: برداشت واقفیّه بر پایه این برداشت، هر امام باید به دست جانشین خود غُسل داده شود و غُسل دادن امام قبلی از نشانههای امامت امامِ بعدی است.